स्वतन्त्र समाचार सेवा / INS नेपालको सांस्कृतिक परम्परामा असार १५ को विशेष महत्त्व छ। यो दिनलाई ‘राष्ट्रिय धान दिवस’ वा ‘दही चिउरा खाने दिन’ को रूपमा मनाइन्छ। नेपालको कृषि संस्कृति र जीवनशैलीसँग गहिरो सम्बन्ध राख्ने यो दिनले किसानहरूको मेहनत र खेतीपातीको महत्त्वलाई उजागर गर्छ। विशेष गरी असारको मध्यमा धान रोप्ने समयमा यो दिनले कृषक समुदायमा उत्साह र एकताको भावना जगाउँछ।
असार १५ को सांस्कृतिक महत्त्व
नेपाल एक कृषिप्रधान देश हो, जहाँ जनसङ्ख्याको ठुलो हिस्सा कृषिमा निर्भर छ। असार १५ लाई धान रोपाइँको मुख्य दिन मानिन्छ, किनभने यो समयमा मनसुनको वर्षा पूर्ण रूपमा सुरु हुन्छ, जसले खेतलाई धान रोप्न उपयुक्त बनाउँछ। यो दिनलाई ‘धान दिवस’ को रूपमा मनाउन थालिएको सन् २००५ देखि हो, जब नेपाल सरकारले असार १५ लाई राष्ट्रिय धान दिवस घोषणा गर्यो। यसको उद्देश्य कृषिको महत्त्वलाई प्रोत्साहन गर्नु र किसानहरूलाई सम्मान गर्नु थियो।
असार १५ ले नेपालको ग्रामीण जीवनशैली र सामुदायिक एकताको प्रतीक बोकेको छ। गाउँघरमा यो दिनमा रोपाइँको कामलाई उत्सवको रूपमा लिइन्छ।
खेतमा हिलो खेल्दै, गीत गाउँदै र हाँसी खुसी सहित धान रोप्ने परम्पराले सामाजिक सद्भाव र सहकार्यलाई बढवा दिन्छ। विशेष गरी नेवार, थारु, मगर, गुरुङ र अन्य समुदायमा यो दिनलाई विशेष उत्साहका साथ मनाइन्छ। परम्परागत लोकगीतहरू, जस्तै ‘रोपाइँ गीत’ र ‘असारे गीत’, यो दिनको विशेष आकर्षण हुन्। यी गीतहरूमा प्रायः प्रेम, प्रकृति र खेतीपातीको वर्णन हुन्छ, जसले किसानहरूको जीवनलाई जीवन्त बनाउँछ।
दही चिउरा खाने परम्परा
असार १५ को दिन दही चिउरा खाने प्रचलन निकै पुरानो र लोकप्रिय छ। खेतमा लामो समय काम गरेपछि किसानहरूले ऊर्जा प्राप्त गर्न र तातो मौसममा शीतलता अनुभव गर्न दही चिउरा खाने गर्छन्। दहीले शरीरलाई चिसो राख्छ भने चिउराले तत्काल ऊर्जा प्रदान गर्छ। यो खान्की सस्तो, सुलभ र पौष्टिक हुने भएकाले पनि यो परम्परा व्यापक बनेको हो।
गाउँघरमा यो दिनमा परिवार, छिमेकी र साथीभाइहरू एकै ठाउँमा बसेर दही चिउरा खाने गर्छन्। कतिपय ठाउँमा मिठाई, फलफूल र अन्य परिकारहरू पनि थपिन्छन्। नेवार समुदायमा यो दिनलाई ‘दही चिउरा हालेमा:’ को रूपमा मनाइन्छ, जहाँ विशेष रूपमा तयार पारिएको दही र चिउरालाई सामुदायिक भोजको रूपमा खाने चलन छ। यो परम्पराले सामाजिक एकता र साझेदारीको भावनालाई प्रोत्साहन गर्छ।
आर्थिक र सामाजिक सान्दर्भिकता
नेपालको अर्थतन्त्रमा धानको खेतीले महत्त्वपूर्ण योगदान पुर्याउँछ। कुल गार्हस्थ्य उत्पादन (जिडिपी) को झन्डै १५ प्रतिशत हिस्सा कृषि क्षेत्रले ओगट्छ, र धान नेपालको प्रमुख बाली हो। असार १५ ले धान रोपाइँको सुरुवातलाई औपचारिक रूपमा चिन्हित गर्छ, जसले खाद्य सुरक्षा र ग्रामीण अर्थतन्त्रलाई सुदृढ बनाउँछ। यो दिनमा सरकार र विभिन्न गैरसरकारी संस्थाहरूले कृषि प्रविधि, मल र बीउ वितरणका कार्यक्रमहरू आयोजना गर्छन्।
सामाजिक रूपमा, असार १५ ले ग्रामीण र सहरी समुदायलाई जोड्ने सेतुको काम गर्छ। सहरी क्षेत्रमा बस्ने नेपालीहरू पनि यो दिनमा आफ्नो गाउँघरको सम्झना गर्छन् र दही चिउरा खाएर परम्परालाई निरन्तरता दिन्छन्। काठमाडौँ, पोखरा, बुटवल जस्ता सहरहरूमा असार १५ को अवसरमा सांस्कृतिक कार्यक्रम, मेला र रोपाइँ प्रदर्शनी आयोजना हुने गर्छ। यी कार्यक्रमहरूले युवा पुस्तालाई कृषि र संस्कृतिप्रति आकर्षित गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छन्।
समसामयिक चुनौती र परिवर्तन
आधुनिक समयमा असार १५ को सांस्कृतिक महत्त्वलाई जोगाइराख्न केही चुनौतीहरू देखा परेका छन्। जलवायु परिवर्तनका कारण मनसुनको समयमा अनिश्चितता बढेको छ, जसले धान रोपाइँको परम्परागत समय तालिकालाई प्रभावित गरेको छ। अनियमित वर्षा र खडेरीले किसानहरूको उत्पादनमा कमी आएको छ। यस्तै, युवा पुस्ताको कृषिप्रति घट्दो रुचि र सहरीकरणले ग्रामीण क्षेत्रमा कामदारको अभाव भएको छ।
त्यसै गरी, आधुनिक खानपानको प्रभावले दही चिउराको परम्परालाई पनि चुनौती दिएको छ। सहरी क्षेत्रमा फास्ट फुड र प्याकेज खानाले परम्परागत खान्कीलाई विस्थापित गर्दै छ। यद्यपि, असार १५ को सांस्कृतिक महत्त्वलाई जोगाउन विभिन्न सामुदायिक र सरकारी पहलहरू भइरहेका छन्। स्कुल र कलेजहरूमा धान रोपाइँ र दही चिउराको महत्त्वबारे सचेतना कार्यक्रमहरू आयोजना हुने गरेका छन्।
सरकारी र सामुदायिक पहल
नेपाल सरकारले असार १५ लाई राष्ट्रिय धान दिवसको रूपमा मनाउन विभिन्न कार्यक्रमहरू आयोजना गर्छ। कृषि मन्त्रालय र स्थानीय तहले किसानहरूलाई बीउ, मल र आधुनिक कृषि प्रविधिको बारेमा जानकारी दिने गर्छन्। गैरसरकारी संस्थाहरूले पनि ग्रामीण क्षेत्रमा जैविक खेती र दिगो कृषिलाई प्रोत्साहन गर्न कार्यशाला र प्रशिक्षणहरू सञ्चालन गर्छन्।
यस वर्ष काठमाडौँको साँखु, ललितपुरको खोकना र भक्तपुरको थिमीमा विशेष रोपाइँ मेला आयोजना गरिएको छ। यी मेलाहरूमा परम्परागत रोपाइँ प्रदर्शनी, लोकनृत्य र दही चिउराको सामूहिक भोज आयोजना गरिएको छ। यस्ता कार्यक्रमहरूले पर्यटकहरूलाई पनि आकर्षित गर्छन्, जसले स्थानीय अर्थतन्त्रलाई बलियो बनाउँछ।
असार १५ नेपालको सांस्कृतिक, सामाजिक र आर्थिक जीवनको अभिन्न अङ्ग हो। यो दिनले धान रोपाइँको महत्त्वलाई मात्र नभई नेपाली समाजको एकता, सहकार्य र परम्परालाई पनि उजागर गर्छ। दही चिउरा खाने परम्पराले ग्रामीण जीवनको सादगी र स्वास्थ्यप्रद खानपानलाई प्रोत्साहन गर्छ। यद्यपि, जलवायु परिवर्तन र आधुनिकीकरणका चुनौतीहरूले यो परम्परालाई जोगाउन थप प्रयासको आवश्यकता छ। असार १५ लाई जीवन्त राख्न सरकारी, सामुदायिक र व्यक्तिगत तहमा साझा प्रयास जरुरी छ। यो दिनले हामीलाई हाम्रो कृषि संस्कृति र परम्पराप्रति गर्व गर्न प्रेरित गर्छ, र नेपाली पहिचानलाई विश्वसामु चिनाउँछ।
श्रोत: आइएनएस-स्वतन्त्र समाचार
स्वतन्त्र समाचार सेवा / INS का अन्य पोस्टहरु:
- पूर्वी चितवनमा २८ जातका केराको परीक्षण गरिंदै
- करोडौंको लगानीमा बन्धाताल पूर्वाधार निर्माण गरिंदै
- घट्दै छन् दुर्लभ सुनौलो तोप चरा
- ट्रम्पले युक्रेनलाई मिसाइल र हतियार दिने, रुसलाई ५० दिनको अल्टिमेटम
- दक्षिण सुडानमा गैरआवासीय नेपाली संघको नयाँ कार्यसमिति चयन
- देशभर ५९ प्रतिशत धान रोपाइँ सम्पन्न
- वर्षा नहुँदा धान ब्याडमै सुक्न थाले
- चेल्सीले जित्यो २०२५ फिफा क्लब विश्वकप
- इजरायली सेनाको आक्रमणमा मध्य गाजामा पानी लिन गएका बालबालिका सहित प्यालेस्टाइनीहरूको मृत्यु
- कफीको बिरुवा – साढे १३ लाख कमाई
