स्वतन्त्र समाचार सेवा / INS राष्ट्रिय ध्वजावाहक नेपाल वायुसेवा निगम (नेपाल एयरलाइन्स) ले आफ्नो स्थापनाको ६७ औँ वर्ष पूरा गरेको छ। सन् १९५८ मा स्थापित यो निगमले नेपालको हवाई सेवाको इतिहासमा महत्त्वपूर्ण स्थान राख्छ। तर, आर्थिक सङ्कट, व्यवस्थापकीय कमजोरी, र अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिबन्धका कारण निगमको वर्तमान अवस्था कमजोर छ। ५० अर्बभन्दा बढीको ऋण भार, खस्कँदो सेवा, र युरोप तथा अमेरिकी आकाशमा उडान प्रतिबन्धले निगमको भविष्य अनिश्चित देखिन्छ। यद्यपि, सुधारका प्रयासहरूले आशा जगाएका छन्।
इतिहास: गौरवमय सुरुवातदेखि चुनौतीपूर्ण यात्रासम्म
नेपाल वायुसेवा निगमको स्थापना सन् १९५८ मा भएको थियो, जुन समयमा यसले आन्तरिक उडानहरूबाट आफ्नो सेवा सुरु गरेको थियो। पहिलो उडान डगलस डिसी-३ विमानबाट भारतको पटनासम्म भएको थियो। सन् १९७० को दशकमा बोइङ ७२७ र ७५७ जस्ता आधुनिक विमान भित्र्याएर निगमले अन्तर्राष्ट्रिय उडानहरू विस्तार गर्यो। त्यति बेला निगमले भारत, बङ्गलादेश, थाइल्यान्ड, मालदिभ्स, श्रीलङ्का, र हङकङसम्म उडानहरू सञ्चालन गर्यो, जसले नेपाललाई विश्व हवाई नक्सामा स्थापित गर्यो। सन् १९८० को दशकमा निगमले युरोपका गन्तव्यहरू जस्तै लन्डन, फ्रान्कफर्ट, र पेरिससम्म उडानहरू सञ्चालन गरेको थियो, जुन नेपाली हवाई इतिहासको स्वर्णिम युग मानिन्छ।
तर, सन् १९९० को दशकदेखि निगमले व्यवस्थापकीय कमजोरी, राजनीतिक हस्तक्षेप, र आर्थिक सङ्कटको सामना गर्नुपर्यो। नयाँ विमान खरिदमा ढिलाइ, पुराना विमानको मर्मतमा कमी, र कर्मचारी व्यवस्थापनमा समस्याले निगमको सेवा खस्कँदै गयो। सन् २००० को दशकमा निगमको अन्तर्राष्ट्रिय उपस्थिति कमजोर हुँदै गयो, र निजी क्षेत्रका हवाई कम्पनीहरूको उदयले आन्तरिक बजारमा पनि निगमको हिस्सा घट्यो।
वर्तमान अवस्था: आर्थिक सङ्कट र सीमित उडान
हाल नेपाल वायुसेवा निगमको अवस्था दयनीय छ। निगमको ऋण भार ५० अर्ब रुपैयाँभन्दा माथि पुगेको छ, जसमध्ये अधिकांश रकम नयाँ विमान खरिदका लागि लिएको ऋण हो। निगमसँग हाल दुई वटा बोइङ ७५७, दुई वटा एयरबस ए३२०, र दुई वटा एयरबस ए३३० विमान छन्, तर यी विमानहरूको सञ्चालन र मर्मतमा ठुलो खर्च लाग्छ। आन्तरिक उडानका लागि केही साना विमान भए पनि निजी कम्पनीहरूको तुलनामा निगमको सेवा कमजोर छ।
निगमले हाल भारत, मध्यपूर्व, र दक्षिण पूर्वी एसियाका केही गन्तव्यहरूमा मात्र अन्तर्राष्ट्रिय उडान सञ्चालन गर्छ। यद्यपि, यी उडानहरूमा पनि समय तालिका र सेवाको गुणस्तरमा गुनासो बढ्दो छ। आन्तरिक बजारमा बुद्ध एयर, यति एयरलाइन्स, र श्री एयरलाइन्स जस्ता निजी कम्पनीहरूले निगमलाई कडा प्रतिस्पर्धा दिएका छन्। निगमको बजार हिस्सा १०% भन्दा कममा झरेको छ, र यसको आर्थिक अवस्था धराशायी छ।
युरोप र अमेरिकी आकाशमा प्रतिबन्ध : कारण र प्रभाव
नेपाल वायुसेवा निगमलाई युरोप र अमेरिकी आकाशमा उडान गर्न प्रतिबन्ध छ। यो प्रतिबन्ध सन् २०१३ मा युरोपेली युनियन (ईयू) ले नेपालको हवाई सुरक्षा मापदण्डमा प्रश्न उठाउँदै लगाएको थियो। युरोपेली युनियनको हवाई सुरक्षा समितिले नेपालको नागरिक उड्डयन प्राधिकरण (क्यान) को नियामकीय क्षमता र हवाई सुरक्षाको मापदण्डमा कमजोरी रहेको ठहर गर्यो। सन् २०१४ मा नेपाललाई ईयूको हवाई सुरक्षा सूची (एयर सेफ्टी लिस्ट) मा राखियो, जसले नेपालका सबै हवाई कम्पनीहरूलाई युरोपमा उडान गर्न रोक लगायो।
अमेरिकाको फेडरल एभिएसन एडमिनिस्ट्रेसन (एफएम) ले पनि नेपालको हवाई नियमनलाई अन्तर्राष्ट्रिय नागरिक उड्डयन सङ्गठन (आईसीएओ) को मापदण्डअनुसार नपाएको भन्दै नेपालका हवाई कम्पनीहरूलाई अमेरिकी आकाशमा उडान गर्न प्रतिबन्ध लगाएको छ। यी प्रतिबन्धहरूका कारण निगमले युरोप र अमेरिकामा उडान गर्न सकेको छैन, जसले गर्दा निगमको अन्तर्राष्ट्रिय बजार विस्तारमा ठुलो अवरोध आएको छ।
यी प्रतिबन्धहरू हटाउन नेपालले क्यानको नियामकीय क्षमता सुधार गर्न प्रयास गरिरहेको छ। सन् २०२३ मा आईसीएओको अडिटमा नेपालको हवाई सुरक्षामा केही सुधार देखिएको थियो, तर युरोप र अमेरिकाले अझै प्रतिबन्ध हटाएका छैनन्। निगमले यी गन्तव्यहरूमा उडान सञ्चालन गर्न सकेमा आफ्नो आय वृद्धि गर्न सक्थ्यो, तर हाल यो सम्भावना टाढा छ।
ऋण भार र आय :आर्थिक सङ्कटको चित्र
निगमको हालको ऋण भार ५० अर्ब रुपैयाँभन्दा माथि छ। यो ऋण विशेष गरी सन् २०१८ मा दुई वटा एयरबस ए३३० र दुई वटा ए३२० विमान खरिदका लागि लिएको हो। यी विमानहरूको खरिदले निगमको अन्तर्राष्ट्रिय उपस्थिति बलियो बनाउने अपेक्षा गरिएको थियो, तर अपेक्षित बजार विस्तार हुन नसक्दा ऋणको ब्याज र साँवा तिर्न निगमलाई कठिन भएको छ।
निगमको आय अत्यन्त न्यून छ। अन्तर्राष्ट्रिय उडानहरूमा निगमले कतार, दुबई, र मलेसियाजस्ता गन्तव्यमा सीमित उडान सञ्चालन गर्छ, तर यी उडानहरूबाट हुने आयले सञ्चालन खर्च र ऋणको ब्याजसमेत धान्न कठिन छ। आन्तरिक उडानहरूमा निजी कम्पनीहरूको प्रभुत्वले निगमको आयलाई थप सङ्कुचित गरेको छ। निगमले वार्षिक रूपमा अर्बौँको घाटा बेहोरिरहेको छ, र सरकारले बारम्बार अनुदान दिएर निगमलाई टिकाइरहेको छ।
सञ्चालनमा सधैँ समस्या
नेपाल वायुसेवा निगमको सञ्चालनमा सधैँ समस्या रहनुका पछाडि विभिन्न कारणहरू छन्। लामो समयदेखि निगमको नेतृत्व र व्यवस्थापनमा राजनीतिक हस्तक्षेप प्रमुख समस्याको रूपमा रहेको छ। महाप्रबन्धक र सञ्चालक समितिको नियुक्तिमा राजनीतिक भागबन्डाले दक्ष र योग्य व्यवस्थापकहरूको अभाव भएको छ, जसले निगमको दीर्घकालीन रणनीति र प्रभावकारी व्यवस्थापनमा बाधा पुर्याएको छ। साथै, विमान मर्मत, समय तालिका व्यवस्थापन, र ग्राहक सेवामा देखिएको कमजोरीले निगमको छवि निरन्तर खस्कँदै गएको छ।
निजी क्षेत्रका हवाई कम्पनीहरूले आधुनिक विमान, समयबद्ध सेवा, र ग्राहकमुखी रणनीतिमार्फत बजारमा प्रभुत्व जमाएका छन्, तर निगमले यो प्रतिस्पर्धालाई सामना गर्न नसक्दा बजार हिस्सा गुमाउँदै गएको छ। निगमका अधिकांश विमान पुराना भएकाले मर्मत खर्च अत्यधिक छ, र प्राविधिक समस्याले उडानमा ढिलाइ हुने गरेको छ।
यस्तै निगममा कर्मचारीहरूको सङ्ख्या आवश्यकताभन्दा बढी छ, तर तिनको उत्पादकत्व न्यून छ। कर्मचारी युनियनको दबाबले व्यवस्थापनलाई सुधारका कदम चाल्न कठिन बनाएको छ, जसले निगमको सञ्चालनलाई थप जटिल बनाएको छ। यी सबै कारणहरूले निगमलाई निरन्तर आर्थिक र व्यवस्थापकीय सङ्कटमा धकेलिरहेको छ।
भविष्य: सम्भावना र चुनौती
नेपाल वायुसेवा निगमको भविष्य अनिश्चित छ, तर सुधारका केही सम्भावनाहरू छन्। सरकारले हालै निगमको पुनर्संरचना र निजीकरणको सम्भावनामाथि छलफल गरिरहेको छ। निगमको आर्थिक अवस्थालाई सुधार गर्न निजी क्षेत्रसँग साझेदारी वा रणनीतिक लगानीकर्ता भित्र्याउने प्रस्ताव अघि सारिएको छ। यस्तै, नयाँ गन्तव्यहरूमा उडान विस्तार, विशेष गरी जापान, दक्षिण कोरिया, र अस्ट्रेलियामा उडान सञ्चालन गर्न सकिएमा निगमको आय वृद्धि हुन सक्छ।
हवाई सुरक्षामा सुधार गरेर युरोप र अमेरिकी प्रतिबन्ध हटाउन सके निगमले आफ्नो अन्तर्राष्ट्रिय उपस्थिति बलियो बनाउन सक्थ्यो। क्यानले हाल आईसीएओसँग सहकार्य गरेर नियामकीय सुधारमा काम गरिरहेको छ, र यो सफल भएमा निगमलाई फाइदा पुग्नेछ। साथै, निगमले आफ्नो सञ्चालन खर्च घटाउन, कर्मचारी व्यवस्थापनमा सुधार गर्न, र ग्राहक सेवालाई प्राथमिकता दिन आवश्यक छ।
यद्यपि, चुनौतीहरू पनि उत्तिकै छन्। निजी कम्पनीहरूको प्रभुत्व, बढ्दो ऋण भार, र राजनीतिक हस्तक्षेपले निगमको सुधारमा अवरोध सिर्जना गर्न सक्छ। यदि सरकारले ठोस रणनीति र लगानी बिना निगमलाई अनुदान मात्र दिइरहने हो भने यो धराशायी अवस्थाबाट माथि उठ्न गाह्रो छ।
नेपाल वायुसेवा निगमले ६७ वर्षको यात्रामा गौरवमय इतिहास बनाए पनि हाल यो आर्थिक र व्यवस्थापकीय सङ्कटमा छ। ५० अर्बको ऋण भार, युरोप र अमेरिकी आकाशमा प्रतिबन्ध, र खस्कँदो सेवाले निगमलाई कमजोर बनाएको छ। राजनीतिक हस्तक्षेप, व्यवस्थापकीय कमजोरी, र प्रतिस्पर्धाको अभावले निगम सधैँ समस्यामा परेको छ। यद्यपि, पुनर्संरचना, निजी साझेदारी, र हवाई सुरक्षामा सुधारमार्फत निगमले आफ्नो गुमेको साख फर्काउन सक्छ। सरकार, व्यवस्थापन, र कर्मचारीहरूको संयुक्त प्रयासले मात्र निगमको भविष्य उज्ज्वल हुन सक्छ। अन्यथा, यो राष्ट्रिय ध्वजावाहकको अस्तित्वमाथि नै प्रश्न चिन्ह लाग्नेछ।
श्रोत: आइएनएस-स्वतन्त्र समाचार
स्वतन्त्र समाचार सेवा / INS का अन्य पोस्टहरु:
- पूर्वी चितवनमा २८ जातका केराको परीक्षण गरिंदै
- करोडौंको लगानीमा बन्धाताल पूर्वाधार निर्माण गरिंदै
- घट्दै छन् दुर्लभ सुनौलो तोप चरा
- ट्रम्पले युक्रेनलाई मिसाइल र हतियार दिने, रुसलाई ५० दिनको अल्टिमेटम
- दक्षिण सुडानमा गैरआवासीय नेपाली संघको नयाँ कार्यसमिति चयन
- देशभर ५९ प्रतिशत धान रोपाइँ सम्पन्न
- वर्षा नहुँदा धान ब्याडमै सुक्न थाले
- चेल्सीले जित्यो २०२५ फिफा क्लब विश्वकप
- इजरायली सेनाको आक्रमणमा मध्य गाजामा पानी लिन गएका बालबालिका सहित प्यालेस्टाइनीहरूको मृत्यु
- कफीको बिरुवा – साढे १३ लाख कमाई
