स्वतन्त्र समाचार सेवा / INS तिब्बती बौद्ध धर्मका सर्वोच्च आध्यात्मिक नेता दलाई लामाले आफ्नो ९० औँ जन्मदिन मनाउँदै गर्दा विश्वको ध्यान उनको उत्तराधिकारीको चयन प्रक्रिया र यसमा चीनको भूमिकातर्फ केन्द्रित भएको छ। दलाई लामाले हालै आफ्नो उत्तराधिकारीको चयन प्रक्रियाबारे स्पष्ट वक्तव्य जारी गरेका छन्, जसले तिब्बती समुदाय, भारत, संयुक्त राज्य अमेरिका र चीनलगायत विश्व शक्तिहरूको ध्यान खिचेको छ। उनले आफ्नो उत्तराधिकारी “चीनबाहिर” जन्मिने र तिब्बती बौद्ध परम्पराअनुसार चयन गरिने कुरामा जोड दिएका छन्। तर, चीनले यो प्रक्रियामा आफ्नो नियन्त्रण रहने दाबी गर्दै गर्दा यसले अन्तर्राष्ट्रिय विवादलाई थप जटिल बनाएको छ।
दलाई लामाको उत्तराधिकारी
दलाई लामाले आफ्नो मृत्युपछि उत्तराधिकारी अवश्य हुने कुरा पुष्टि गरेका छन्। दलाई लामाले बुधवार आफ्नो भिडियो सन्देशमा आध्यात्मिक नेता छनोट गर्ने परम्परा उनको मृत्यु पछि पनि जारी रहने बताएका छन्। तिब्बती आध्यात्मिक नेताले उत्तराधिकारी छनोट गर्ने परम्परा जारी रहने कुरा यति स्पष्ट रूपमा भनेका यो पहिलो पटक हो। उनले आफ्नो पुनर्जन्म पत्ता लगाउने र पहिचान गर्ने प्रक्रिया पूर्णतया गादेन फोड्राङ फाउन्डेसन अन्तर्गत हुने र ‘यस विषयमा अरू कसैलाई हस्तक्षेप गर्ने अधिकार नरहेको’ पनि बताए। साथै उनले मार्च २०२५ मा प्रकाशित आफ्नो पुस्तक भ्वाइस फर द भ्वाइसलेस मा स्पष्ट रूपमा भनेका छन्, “मेरो उत्तराधिकारी चीनबाहिर जन्मिनेछ र तिब्बती बौद्ध परम्पराअनुसार चयन गरिनेछ।”
परम्परागत रूपमा, दलाई लामाको उत्तराधिकारी “पुनर्जन्म” को सिद्धान्तमा आधारित भएर चयन गरिन्छ। तिब्बती बौद्ध धर्ममा, दलाई लामा एक बोधिसत्त्वको अवतार मानिन्छन्, जसले पुनर्जन्म लिन्छन् र मानव जातिको कल्याणका लागि काम गर्छन्। हालका वर्षहरूमा, दलाई लामाले यो प्रक्रियालाई आधुनिक बनाउने र पारदर्शी बनाउने प्रयास गरेका छन्।
उनले आफ्नो गद्दी र तिब्बती बौद्ध धर्मका उच्च लामाहरूले उत्तराधिकारी चयन गर्ने प्रक्रिया निर्धारण गर्ने बताएका छन्। उनले यो पनि सङ्केत गरेका छन् कि उत्तराधिकारीको चयनमा परम्परागत “गोल्डेन अर्न” (स्वर्ण कलश) प्रणाली प्रयोग नहुन सक्छ, जुन चीनले आफ्नो नियन्त्रणमा राख्न चाहन्छ। यसको सट्टा, उनको ट्रस्टले तिब्बती समुदायको सहमति र परम्परागत सङ्केतहरू (जस्तै सपना, भविष्यवाणी, र अन्य आध्यात्मिक सङ्केतहरू) को आधारमा उत्तराधिकारी पहिचान गर्नेछ। यो प्रक्रियाले तिब्बती जनताको स्वायत्तता र आत्मनिर्णयको अधिकारलाई जोड दिन्छ।
दलाई लामा कसरी बने नेता?
वर्तमान दलाई लामा, तेन्जिन ग्यात्सो, १४ औँ दलाई लामा हुन्। उनको जन्म सन् १९३५ मा तिब्बतको ताक्सर गाउँमा एक सामान्य किसान परिवारमा भएको थियो। दुई वर्षको उमेरमा उनलाई १३ औँ दलाई लामाको पुनर्जन्मको रूपमा पहिचान गरिएको थियो। यो प्रक्रिया तिब्बती बौद्ध परम्पराको एक जटिल र आध्यात्मिक विधि हो, जसमा उच्च लामाहरूले विभिन्न सङ्केतहरू, सपनाहरू, र भविष्यवाणीहरूको आधारमा नयाँ दलाई लामा खोज्छन्।
तेन्जिन ग्यात्सोलाई चार वर्षको उमेरमा ल्हासाको पोताला दरबारमा लगिएको थियो, जहाँ उनलाई औपचारिक रूपमा दलाई लामाको रूपमा स्थापित गरियो। उनले बौद्ध दर्शन, तिब्बती संस्कृति, र नेतृत्वको गहन प्रशिक्षण प्राप्त गरे। सन् १९५० मा, जब उनी केवल १५ वर्षका थिए, चीनले तिब्बतमाथि आक्रमण गर्यो, र उनलाई तिब्बती सरकारको नेतृत्व गर्न बाध्य पारियो। सन् १९५९ मा, तिब्बती विद्रोह असफल भएपछि, उनी भारतमा निर्वासित भए र धरमशालामा तिब्बती सरकार-निर्वासनको स्थापना गरे।
दलाई लामाले विश्व शान्ति, करुणा, र मानवताको सन्देश फैलाएर विश्वव्यापी रूपमा सम्मान कमाएका छन्। उनलाई सन् १९८९ मा नोबेल शान्ति पुरस्कार प्रदान गरिएको थियो। तर, चीनले उनलाई “विभाजनकारी” को रूपमा हेर्छ र तिब्बतलाई स्वतन्त्र बनाउन चाहने नेताको रूपमा आरोप लगाउँछ।
चीनको प्रतिक्रिया: नियन्त्रणको प्रयास
यसैबिच, चीनले यो प्रक्रियालाई आफ्नो नियन्त्रणमा राख्ने प्रयास जारी राखेको छ। चीनले दलाई लामाको उत्तराधिकारी चयन प्रक्रियामा आफ्नो नियन्त्रण रहने दाबी गर्दै आएको छ। चिनियाँ सरकारले दलाई लामाको यस्ता कदमलाई “तिब्बतलाई विभाजन गर्ने षड्यन्त्र” को रूपमा चित्रण गर्दै आएको छ। तर, दलाई लामाले आफ्नो उद्देश्य तिब्बती संस्कृति र धर्मको संरक्षण भएको बताएका छन्। उनले भनेका छन्, “चीनको नियन्त्रणमा रहेको कुनै पनि दलाई लामालाई तिब्बती जनताले स्वीकार गर्नेछैनन्।”
चिनियाँ विदेश मन्त्रालयकी प्रवक्ता माओ निङले मार्च २०२५ मा भनेकी थिइन्, “दलाई लामाको उत्तराधिकारी चयनमा चिनियाँ सरकारको अनुमोदन आवश्यक छ।” चीनले तिब्बती बौद्ध धर्मका अन्य प्रमुख लामाहरू, जस्तै पञ्चेन लामाको चयनमा पनि हस्तक्षेप गरेको इतिहास छ। सन् १९९५ मा, दलाई लामाले चयन गरेको पञ्चेन लामालाई चीनले अपहरण गरेको र आफ्नै नियन्त्रणमा राखेको पञ्चेन लामालाई स्थापित गरेको थियो।
चीनले दलाई लामाको उत्तराधिकारी चयनमा “गोल्डेन अर्न” प्रणाली प्रयोग गर्नुपर्ने र त्यसलाई चिनियाँ सरकारले अनुमोदन गर्नुपर्ने बताएको छ। यो रणनीति तिब्बतको आध्यात्मिक र सांस्कृतिक पहिचानमाथि नियन्त्रण कायम राख्ने प्रयासको हिस्सा हो। तर, दलाई लामाले यो प्रक्रियालाई अस्वीकार गरेका छन् र उनका अनुयायीहरूलाई चीनले चयन गरेको कुनै पनि दलाई लामालाई नमान्न आग्रह गरेका छन्।
चीनको यो दाबीले अन्तर्राष्ट्रिय समुदायमा तनाव सिर्जना गरेको छ। भारत, जहाँ दलाई लामा र तिब्बती सरकार-निर्वासन बसेका छन्,ले उनको स्वायत्तताको समर्थन गरेको छ। मार्च २०२५ मा, ४६ जना भारतीय सांसदहरूले दलाई लामाको उत्तराधिकारी चयन गर्ने विशेषाधिकार उनकै भएको घोषणा गरेका थिए। यस्तै, संयुक्त राज्य अमेरिका र अन्य पश्चिमी राष्ट्रहरूले पनि तिब्बती जनताको आत्मनिर्णयको अधिकारलाई समर्थन गरेका छन्।
भविष्यको परिदृश्य
दलाई लामाको उत्तराधिकारीको प्रश्नले तिब्बतको भविष्य, भारत-चीन सम्बन्ध, र विश्व शान्तिको लागि गहिरो प्रभाव पार्नेछ। यदि दलाई लामाको ट्रस्टले एक उत्तराधिकारी चयन गर्छ र चीनले अर्को चयन गर्छ भने, दुई दलाई लामाको अवस्था सिर्जना हुन सक्छ, जसले तिब्बती समुदायमा विभाजन ल्याउन सक्छ। यस्तो अवस्थाले तिब्बती बौद्ध धर्मको वैधानिकता र विश्वसनीयतामाथि प्रश्न उठाउन सक्छ।
दलाई लामाको ९० औँ जन्मदिनले उनको जीवन र विरासतको उत्सव मात्र होइन, तिब्बती जनताको स्वतन्त्रता र आत्मनिर्णयको सङ्घर्षलाई पनि उजागर गरेको छ। उनको उत्तराधिकारीको चयन प्रक्रियाले विश्वको ध्यान तिब्बतको सांस्कृतिक र आध्यात्मिक पहिचानको संरक्षणतर्फ केन्द्रित गराएको छ। यो प्रक्रियामा चीनको हस्तक्षेप र तिब्बती जनताको स्वायत्तताको लडाइँले आगामी वर्षहरूमा अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा ठुलो प्रभाव पार्नेछ।
श्रोत: आइएनएस-स्वतन्त्र समाचार
स्वतन्त्र समाचार सेवा / INS का अन्य पोस्टहरु:
- पूर्वी चितवनमा २८ जातका केराको परीक्षण गरिंदै
- करोडौंको लगानीमा बन्धाताल पूर्वाधार निर्माण गरिंदै
- घट्दै छन् दुर्लभ सुनौलो तोप चरा
- ट्रम्पले युक्रेनलाई मिसाइल र हतियार दिने, रुसलाई ५० दिनको अल्टिमेटम
- दक्षिण सुडानमा गैरआवासीय नेपाली संघको नयाँ कार्यसमिति चयन
- देशभर ५९ प्रतिशत धान रोपाइँ सम्पन्न
- वर्षा नहुँदा धान ब्याडमै सुक्न थाले
- चेल्सीले जित्यो २०२५ फिफा क्लब विश्वकप
- इजरायली सेनाको आक्रमणमा मध्य गाजामा पानी लिन गएका बालबालिका सहित प्यालेस्टाइनीहरूको मृत्यु
- कफीको बिरुवा – साढे १३ लाख कमाई
