नवदीप श्रेष्ठ/नुवाकोट 
नवदीप श्रेष्ठ/नुवाकोट
नेपालमा आयातित वस्तु अत्याधिक भएको कारण व्यापार घाटा झेलीरहेको बेलामा विदेशमा उच्च माग भएको कफी निर्यात गरी विदेशी मुद्रा आर्जन गर्नबाट भने नेपाल चुकेको सरोकारवालाहरूको भनाई छ। नेपालको हावापानी र कफी खेती हुने उचाइको कारण गुणस्तरीय कफी उत्पादन गर्न सकिने प्रबल सम्भावना रहेको र सोही अनुसारका सीमित रुपमा कफी उत्पादन भइरहे पनि सरकारको कृषि लगानीमा प्राथमिकतामा नपर्नु, कफी खेतीमा संलग्न किसानको सकस र युवा पुस्तालाई आकर्षित गर्न नसक्नु लगायतको कारण यसको विस्तार हुन सकेका छैन।
गुणस्तरीय कफीको उत्पादन जति गर्न सके पनि बजारको कुनै समस्या नभएको राष्ट्रिय चिया तथा कफी विकास बोर्डका कार्यकारी निर्देशक डा. विष्णुप्रसाद भट्टराईको भनाई छ। यो शुक्रबार १८ औं राष्ट्रिय कफी दिवस थियो। ‘व्यवसायिक कफी खेतीमा जोड– गुणस्तरीय उत्पादन हाम्रो अठोट’ भन्ने मूल नारा लिएर विदुरमा मनाउँदै गर्दा सबैले कफी उत्पादनमा जोड दिएका थिए। तर, कफी खेतीमा किसानलाई कसरी आकर्षित गराउने, खेती विस्तार र गुणस्तरीय कफी उत्पादन कसरी गर्न सकिन्छ ? भन्नेमा कुनै छलफल भएन। दिवसका केबल औपचारिकतामा सीमित भए पनि कम्तीमा स्थानीय सरकारका प्रतिनिधिहरूले यहाँ गरेका प्रतिवद्धतालाई पालिकाको नीति तथा कार्यक्रममा परेर कार्यन्वयन भएमा नुवाकोटको कफी उत्पादनले उछाल ल्याउने सम्भावना भने देखिएको छ। हाल नेपालमा ४३ जिल्लामा कफी उत्पादन भइरहेको र त्यसमध्ये धेरै कफी उत्पादन हुने जिल्लामा नुवाकोट अग्रणी स्थानमा रहेको छ।
बोर्डका कार्यकारी निर्देशक डा. भट्टराईले स्थानीय सरकारहरूले बाटोमा मात्र होइन माटोमा पनि लगानी बढाउन पर्नेमा जोड दिनुभयो। ‘जब माटो (कृषि) का सरकारहरूको लगानी बढ्छ। त्यसले कृषिमा परिवर्तन ल्याउँछ। त्यसमा पनि कफीमा गरिएको लगानीले विदेशी मुद्रा आर्जन गर्न सघाउँछ’ डा. भट्टराई भन्नुभयो ‘नुवाकोट र रसुवाको कफी उत्पादन अन्तर्राष्ट्रिय बजारको लागि उपयुक्त छ। यसले विश्वास आर्जन गरिरहेको छ। त्यसैले यहाँका स्थानीय सरकारले कफीमा लगानी बढाउनु पर्छ।’
डा. भट्टराईले नुवाकोटको चिया समेत राम्रो उत्पादन भईरहेको भए पनि नुवाकोटले त्यसलाई चिन्न नसकेको समेत उल्लेख गर्दै भन्नुभयो ‘हामीले आफ्नै क्षमता चिन्न सकेनौँ। संघ, प्रदेश र स्थानीय सरकारले सहकार्य गरी आर्थिक समृद्धिको लागि कफी र चिया नै उत्कृष्ट छनौट हो। त्यसमा पनि कफीको लागि नुवाकोट अत्यन्त उर्वर भूमि हो। यसलाई तपाईँहरू चिन्नुस्।’
विश्व बजारमा नेपालको कफी विश्वको जुनसुकै बजारमा पठाए पनि फिर्ता नआउने कार्यकारी निर्देशक डा. भट्टराईले ठोकुवा गर्नुभयो। बजारको कुनै समस्या नहुने र विश्वमा नै कफीको माग उच्च हुँदै गएकोले नेपालको लागि विश्व बजार नै खुला रहेको उहाँको भनाई छ। नेपालमा उत्पादन हुने कफीको २० प्रतिशत कफी निर्यात भइरहेको छ।
वागमती प्रदेशसभाका सदस्य रमेशकुमार महतले कफीको विस्तार र किसानसम्म प्रविधि पुर्याउन पहल गर्ने बताउनुभयो। बोर्डका उपाध्यक्ष केशरबहादुर सिटौलाले किसानलाई गुणस्तरी कफी उत्पादनको लागि आधुनिक प्रविधिको खाँचो रहेकोले त्यसलाई विस्तार गर्न बोर्ड लागिपरेको बताउनुभयो।
रसुवाका कालिका गाउँपालिकाका अध्यक्ष हरिकृष्ण देवकोटाले आफू पर्यटन व्यवसायमा संलग्न भएकोले धेरै विदेशीले नेपाली कफीको स्वाद राम्रो रहेको बताउने गरेको जानकारी दिँदै भन्नुभयो ‘मैले व्यक्तिगत रुपमा वर्षमा चार हजार किलोसम्म कफी विदेश पठाएको छु। हामीले अर्गानिक कफी फार्म विकास गर्न सके विदेशीहरू कफी चाख्नकै लागि ओइरिनेछन्।’
कफी उत्पादन केही गाह्रो र झन्झटिलो भए पनि यसको प्रचुर ज्ञान, महत्व र मूल्यको विषयमा किसानलाई बुझाउन नसकेको कारण नै खेती विस्तार हुन नसकेको अध्यक्ष देवकोटाको बुझाई छ। ‘हाम्रा अधिकांश पाखा पखेराहरू कफी खेतीको लागि उपयुक्त छ। तर, किन हो किसानको आकर्षण कम छ। कफी विस्तारको लागि संघीय सरकारदेखि विशेष कार्यक्रम ल्याउनु पर्छ’ अध्यक्ष देवकोटाले भन्नुभयो।
तथ्याङ्कमा कफी
नेपालमा वार्षिक तीन सय ५५ मेट्रिक टन ग्रीन बीन कफी उत्पादन हुने गरेको छ। उत्पादित कफीमध्ये २० प्रतिशत हाराहारी विदेश निर्यात हुँदै आएको छ। अन्तर्राष्ट्रिय कफी संगठन (ICO) सहयोगमा बोर्डले गरेको अनुगमनमा नेपालको आन्तरिक बजारमा दुई हजार एक सय ६० मेट्रिक टन कफी वार्षिक रुपमा खपत हुने गरेको पाइएको छ। नेपालको उत्पादनले आन्तरिक बजारमा एक महिलाको लागि पनि माग धान्न सक्दैन।
आ.व. २०७७/०७८ मा रु.१० करोड ६७ लाखको एक सय ९८.७ मेट्रिक टन कफी आयात हुँदा रु. नौ करोड ६० लाखको ७२.४८ मेट्रिक टन कफी निर्यात भएको भन्सार विभागको तथ्यांक रहेको छ। आ.व. २०७८/७९ मा रु.१२ करोड ७६ लाखको दुई सय ७९.८ मेट्रिक टन कफी आयात हुँदा रु.११ करोड ७० लाखको ६९.५ मेट्रिक टन कफी निर्यात गरेको छ। आर्थिक वर्ष २०७१/०७२ देखि गत आ.व. सम्म नेपालबाट ६ सय ६२.५९ मेट्रिक टन कफी विभिन्न देशमा निर्यात भएको छ। नेपाली कफी अमेरिका, बेलायत, अष्ट्रेलिया, फ्रान्स, क्यानडा, हङकङ, जर्मनी, डेनमार्क, नर्वे लगायत देशमा निर्यात हुने गरेको छ। निर्यात भएको नेपालको कफीले अधिकतम प्रतिकिलो १६ अमेरिकी डलरसम्म पाउँदै आएको बोर्डले जनाएको छ। नेपालको कफी नेपालमा भन्दा विदेशमा बिक्री गर्दा राम्रो मूल्य आउने गरेको यी तथ्यांकले देखाएको छ। नेपालमा अहिले तीन हजार तीन सय ४३ हेक्टर जमिनमा कफी खेती गरिएको छ।
कफीको नेपाली इतिहास
नेपालमा कफी खेती शुरु भएको ८४ वर्ष भइसकेको छ। वि.सं. १९९५ मा हिरा गिरीले बर्माबाट ल्याएको कफीको बिरुवा गुल्मीको आँपचौरमा रोपेको अभिलेख छ। इतिहास लामो भए पनि कफी खेतीको विस्तार, उत्पादन वृद्धि भने हुन सकेको छैन। वि.सं. २०२० सालतिर नेपालले भारतबाट कफीको बिउ झिकाएर किसानलाई वितरण गरेको पाइन्छ। २०४०/४१ मा रूपन्देहीमा नेपाल कफी कम्पनीको स्थापना भएपछि यसले व्यवस्थित विस्तारको आकार लिएको हो। २०४८ सालमा कफी उत्पादक संघ स्थापना भएपछि कफी उत्पादनमा संलग्न किसानहरू संगठित हुन थाले। २०४९ सालमा राष्ट्रिय चिया तथा कफी विकास बोर्डको सरकारले स्थापना गरेपछि कफी खेतीको व्यापक विस्तार भएको हो। अहिले नेपालमा ४० भन्दा बढी जिल्लामा कफी उत्पादन हुँदै आएको छ। नुवाकोट, रसुवा, गुल्मी, पाल्पा, तनहुँ, काभ्रो, सिन्धुपाल्चोक, कास्की, गोरखा, स्याङजा, पर्वत, बागङ, ललितपुर लगायत जिल्लाका कफीको खेती हुँदै आएको छ।
राज्यले हेपेको क्षेत्र
कफी क्षेत्र राज्यले हेपाईको शिकार भएको केन्द्रीय कफी सहकारी महासंघका महासचिव तुलसी धिताल बताउनुहुन्छ। युवा पलायन रोक्ने, रोजगारी सिर्जना गर्छु भन्ने सरकारले कफीलाई कहिल्यै प्राथमिकतामा नराखेको धितालको भनाई छ। ‘रोजगारी सिर्जना गर्ने कफीखेती उपयुक्त माध्यम हो, यसलाई सरकारले चिनेन’ धितालले भन्नुभयो। उहाँले पछिल्लो समय जग्गा खण्डीकृत हुँदै गएकोले पनि खेती गर्न चाहनेको लागि पनि जग्गाको समस्या देखिएको बताए।
नुवाकोटका कफी किसान सुकदेव ढुंगानाले किसानलाई राम्रो प्रविधि र विश्व बजारसम्मको पहुँचको सुनिश्चितता हुनु पर्ने बताउनुहुन्छ। डाँडापाखामा कफी खेती फैलिइरहेको छ। किसानमा आफ्नो उत्पादनको उचित बजार रहेको विस्वास बढेका खेती झनै फैलिने ढुंगानाको भनाई छ।
भर्खरै आमचुनाव सकिएको छ। राजनीतक दलहरूको अनेकखाले घोषणापत्रले नेपालीको मगज प्रदुषित गरेको छ। देशको आय बढाउने, युवालाई स्वदेशमै रोजगारी सिर्जना गर्ने, विदेशी मुद्राको संचिती बढाउने गफ दिइरहेका छन्। यही मेसोमा कफीको उत्पादन वृद्धि र विश्व बजारको माग अनुसारको गुणस्तरीय उत्पादन गरि निर्यात बढाउने योजना बनाएर अघि बढेमा कागजी कुरा यथार्थमा बदलिन समय नलाग्न सक्छ।
आवरणः कफीका बिरुवाको गोडमेल गर्दै कास्कीका एक किसान। तस्बिरः राजेश घिमिरे
श्रोत: आइएनएस-स्वतन्त्र समाचार
नवदीप श्रेष्ठ/नुवाकोट का अन्य पोस्टहरु:
- कुकुर तिहारमा कुकुरसम्बन्धी १२० उखान
- एक दिने संक्रान्ति, दुई दिने गोरु जुधाई
- समानुपातिकमा साना दललाई ‘थ्रेसहोल्ड’ कै सकस
- ५४ प्रतिशत मतपत्र रित्तै
- कारागार : नाम संकलन नगर्ने अनि मतदाता थोरै रहेछ भन्ने ?
- नुवाकोट “फ्लप” भयो “नो, नट अगेन”?
- धादिङ–२ : एमाले चोर्ने, गठबन्धन जोगाउने रणनीतिमा
- लाङटाङ : जहाँ भोट माग्न उम्मेदवार पुग्दैनन्
- रसुवा : हिमाली चिसोमा निर्वाचनको गर्मी
- आचारसंहिता उलङ्घन गर्दै नुवाकोटका जनप्रतिनिधिहरू
