साहित्य/कला/संस्कृति

द्रौपदी अर्थात् पाँच नाथकी अनाथिनी—३

द्रौपदी त बडामहारानीको रूपमा हस्तिनापुरमा बसिन्। महाराज चक्रवर्तीका रूपमा युधिष्ठिर रहने नै भए। युवराजका रूपमा वा भावी राजाका रूपमा भीम थिए। अर्जुन सम्पूर्ण राज्यको सेनापतिका रूपमा पूजित थिए। गाण्डीवधारी अर्जुन बराबरको योद्धा त्यो बेलामा कोही पनि थिएन। थिए त कर्ण जो अर्जुनबाट नै अज्ञानतावश मारिएका थिए महाभारतको युद्धमा। अज्ञानतावश भन्नुको तात्पर्य हो, जलाञ्जलि दिने बेलामा मात्र थाहा भएको थियो, कर्ण त ज्येष्ठ कुन्ती पुत्र थिए भन्ने कुरा माता महारानी कुन्तीकै मुखबाट। कारण थियो, कर्णका बालिग छोराहरू सबै विभिन्न युद्धमा मारिएका थिए र एउटा नाबालिग मात्र दरबारमा थियो। त्यसैले कर्णलाई जल तर्पण दिनका लागि राजमाता महारानीले …

द्रौपदी अर्थात् पाँच नाथकी अनाथिनी—२

पाञ्चाल राज्यकी राजकुमारी, हस्तिनापुर साम्राज्यकी साम्राज्ञी तथा संसारकी सुन्दरीमध्येकी एक द्रौपदीको जीवनचर्या जसरी चल्ने अनुमान थियो, त्यसरी पक्कै चलेन भन्नेकुरा महाभारतमा पाइन्छ। उनी अयोनिजा देखिन्छिन्  किनभने उनलाई प्रसव वेदनाबाट जन्माइएको नभई यज्ञबाट फुत्त बाहिर आएको भन्ने जस्तो व्यासले देखाएका छन्।

हस्तिनापुरका राजगुरु तथा आफ्ना विस्मृत तथा अपमानित साथी द्रोणले पाण्डवमध्येका सबैभन्दा ठूला धनुर्धारी अर्जुनमार्फत् आफूसँग लिएको प्रतिशोधको ज्वालामा दन्किएका द्रुपद महाराजका लागि राजगुरु द्रोणाचार्यसँग बदला लिनु नै बाँकी जीवनको उद्देश्य रहेको थियो। शिखण्डी, जसलाई युवराजको रुपमा समाजमा प्रचार गरिएको थियो, उनी क्लीव थिए तर पनि महारथी नै थिए। न पुरुष, …

द्रौपदी, कृष्णा, याज्ञसेनी, पाञ्चाली अनेक नाम थिए द्रुपद राजाका यज्ञबाट जन्मेकी एक अयोनिजा कन्या। अनि पछि भनियो उनलाई नाथहरूकी अनाथ पत्न अर्थात् पाँच नाथकी अनाथिनी। पाँच नाथ अर्थात् पञ्च पाण्डव—युधिष्ठिर, भीम, अर्जुन, नकुल र सहदेवकी साझा पत्नी, पाँच राजकुमारकी पटरानी। महाभारतका सर्जकले हामीलाई बताए अनुसार उनको बडो नाटकीय तरिकाले पाँचजना कुरुवंशी पाण्डवका पुत्रहरू कौरबसँग विवाह भएको देखिन्छ।

कौरब किन भनेको भने वास्तवमा कार्यवाहक महाराजा धृतराष्ट्र र वैधानिक महाराज पाण्डुका छोराहरूलाई विभाजन गर्नका लागि धृतराष्ट्र महाराजका छोराहरूलाई कुरुका सन्तान अथवा कौरव भनिएको र पाण्डुका सन्तान पाँचओटा छोराहरूलाई पाण्डव भनिएको हो। पाञ्चाल नरेश द्रुपद महाराजले …

श्रुति स्मृतिका रुपमा गणना गरिने पुराणहरू र कुरुवंशको इतिहासका रुपमा श्रीकृष्ण द्वैपायनले रचना गरेको महाभारतलाई पाँचौँ वेद पनि भनिन्छ। भनाइ नै छ, जे महाभारतमा छैन, अन्त कतै पनि छैन। तत्कालीन अवस्थामा प्रचलित सबै राजनीतिक व्यवहारलाई महाभारतमा कतै न कतै व्यवस्था गरिएको छ जसले गर्दा तत्कालीन समाजको नैतिकता समेतको जानकारी दिइएको पाइन्छ। यसले श्रोतालाई र पाठकलाई, सक्दा त्यसको प्रयोग गरोस्, या त्यसले ठिक बेलामा समुचित प्रयोग गर्नका लागि या तत्कालीन समाज बुझ्नका लागि सहज होस्।

करलाई आधुनिक आम्दानीको तरिका मान्ने अर्थशास्त्रीहरू पनि छन्। पुरातनकालमा राज्य व्यवस्था व्यवस्थित थिएन, त्यसैले नै छिन्नभिन्न भएको हो, संस्थागतरुपमा राज्यले राज्यको रुपमा चल्नै पाएको थिएन भन्ने …