विचार

महाभारत कालका विद्वान राजनीतिज्ञ तथा कूटनीतिज्ञ ऋषि कणिकसँग सौवीर देश (महाभारत कालमा सिन्धु नदीको आसपास क्षेत्रको एक देश) का प्रसिद्ध महारथी राजा शत्रुञ्जयले राजाका गुणका बारेमा सोधेका थिए। ऋषि कणिकले पनि त्यतिबेला राजा वा अहिलेका सन्दर्भमा शासक र शासनका अनेकन गुणका बारेमा चर्चा गरेका छन्।  तीमध्य केही निम्नानुसार छः

बुद्धिमान राजा फूलले ढकमक्क फुलेको तर फल नलाग्ने रुखजस्तो,  फल लागेको भए पनि फल नपाक्ने खालको,  पाकेमा टिप्नै नसकिने खालको र खानै नहुने नमिठो खालको जस्तो हुनुपर्छ। राजाले शत्रुको अपेक्षा कहिल्यै पूरा नगरोस्। उसले काम गरेमा पनि ढिलो गरोस्। तर सधैँ म त त्यही काममा व्यस्त छु भनेर झुलाओस्।

शत्रुसँग सधैँ …

‘काग कराउँदै गर्छ पिना सुक्दै गर्छ’ भन्ने उक्ति अहिले नेपाल सरकारको सोच र गतिविधिसँग मिल्दोजुल्दो छ । बाँकेको लक्ष्मणपुर बाँध र यसले पारेको प्रभावका विषयमा वर्षौंदेखि आवाज उठाइँदै आइएको छ तथापि त्यसको सुनुवाइ कहीँ कतैबाट हुन सकेको छैन । यो सबाल सरकारलाई थाहा नभएको पनि हैन तर जसका सामु जुन तरिकाले सबाल उठान र सम्बाेधनकाे पहल गर्नुपर्ने हो त्यो हुन सकिरहेको छैन । ३ दशकदेखिको समस्या एकातिर छँदै थियो, पछिल्लो चरण अर्को समस्या पनि थपिएको छ, भारतद्धारा सीमानजिकै बनाइएको ’बाँधजस्तो सडक’ । तटवन्ध जस्तो देखिने सडक बारे मीडियामार्फत सार्वजनिक भए पनि कराउने फेरि हराउने जस्तै भयो । यतिबेला प्रधानमन्त्री पुष्पकमल …

आजकल नेपालमा विश्वासको खडेरी देखिन्छ। नक्कली भुटानी शरणार्थीको काण्डमा कुनै किसिमको नरमी अपनाइने छैन भनेर सरकार भनि राख्छ। तर राजनैतिक दवाब परेको समाचार दिन दिनै आइराख्छ। नेपालको आईजीपी र माहान्यायाधिवक्ताको चार घण्टा सम्म भेटघाट भयो भनेर थाहा पाइन्छ। नेपालको प्रधानमन्त्री, विरोधी दलका नेता र नेपाली क्राँग्रेसका नेता भेट गरे भनेर भनिन्छ। अब यो काण्डमा अरु तानिनु हुन्न भनेर काण्डको जाँचबुझ नै चाँडै टुङ्गयाउने कुरा निस्कन्छ। कति मानिसको नाउँ आएको तर प्रमाण फेला नपरेकोले नसमातिएको भन्ने खबर प्रहरीबाट नै जानकारी आउँ छ। ठुला ओहदामा बसेका मानिसहरू समातिए पनि हथकडी नलगाइएको कुरा सर्वव्यापी रूपमा भनिन्छ।

हुन पनि यो काण्ड त्यति कै भासभुस …

२०७९—२०८४ कार्यकाल रहेका सालका स्थानीय जनप्रतिनिधिको पहिलो वर्ष बितिसकेको छ। उनीहरूले एकवर्षे अवधिमा स्थानीय शासनको बारेमा सकारात्मक अनुभव हासिल गरेका छन्। दोहोरिएका जनप्रतिनिधिका भने अनुभव पनि दोहोरो नै भएको छ। एक वर्षको नेतृत्वदायी भूमिका निर्वाह गर्दा उनीहरूले ज्ञान, सीप र क्षमताअनुसार कार्यसम्पादन गरेका छन्। पदीय जिम्मेवारी निर्वाह गर्दै नेतृत्व क्षमताको दायरा पनि विस्तारित गर्दै लगेका छन्।

मानवीय जीवनमा नेतृत्व सीप आवश्यक छ। हरेक विधा र पेसासम्बद्ध व्यक्तिलाई व्यावसायिक र पेसागत कर्ममा सफलता हासिल गर्न नेतृत्व सीप अपरिहार्य छ। नेतृत्व जन्मजात नभई आर्जित गुण भएकाले जीवनमा सफलता प्राप्त गर्न नेतृत्व सीप आवश्यक परेको हो। अतः स्थानीय जनप्रतिनिधिलाई काममा सफलता प्राप्त गर्न …

सक्षम र स्वाभिमानी मानिस आफ्ना वर्तमानको कामप्रति सतर्क पनि हुन्छन्, भविष्यका लागि चिन्तित पनि हुन्छन्। अहिले डा. कुमार शमशेरले सरकारी ओहदामा रहेरभन्दा बाहिर रहेर जनताको बढीभन्दा बढी सेवा गरेको देख्ता राष्ट्रसेवकले पनि यसबाट एउटा महत्त्वपूर्ण पाठ सिक्नुपर्छ भन्ने मेरो धारणा छ। अरू निजी क्लिनिकमा काम गर्ने डाक्टरहरूले लिने शुल्कभन्दा धेरै कम शुल्क लिएर उहाँ जनताको सेवा गरिरहनुभएको छ।

यो घटना २०३८ सालको हो। पञ्चायती शासनकालमा कृत्रिम कलाकारले कला प्रदर्शन गर्न नसके कुनै न्यायाधीशहरूलाई कि जागिर खोसेर कि त सरकारी वकिलका रूपमा पठाएर सजाय गरिन्थ्यो। मबाट आम निर्वाचन निष्पक्ष हुने हुँदा जनमतसब्ग्रहको शिक्षा लिएर मलाई रौतहटको जिल्ला न्यायाधीशबाट पोखराको कास्की जिल्ला …

नयाँ जंगबहादुर त निकाल्ने अवस्था आई नै सक्यो। अराजकता र अनिश्चितताको बीचमा यस्तो मानिस न जन्मिने त कुरै भएन। तर उसले के गर्छ होला भनेर कसैले अनुमान गर्न सक्दैन। किनभने कुन मानिस अन्यायमा पर्ने हो र उसको प्रतिक्रिया के हुन्छ भनेर तर्क गर्न सकिन्न। यो तर्कहीन कुरा हो। नेपालमा तर्क गर्ने दिन गइसकेको छ। अब बल र हिंसाले आफ्नो ठाउँ बनाउँछ। नेपालको इतिहासले त्यही कुरा बताउँछ।

इतिहासकार शिरोमणि बाबुराम आचार्यले यही कुरा बुझेर होला ‘यस्तो अब कहिले नहोस्’ भनेर किताब लेखे। तर नेपालमा यसतो घटना बराबर भएको छ। इच्छा गर्नु एउटा कुरा हो। वास्तवमा हुनु अर्को कुरा हो। तर्क भनेको …

श्रीमती र म छिमेकी मुलुक भारत भ्रमणमा थियौँ। भ्रमणको उद्देश्य श्रीमतीलाई खुसी तुल्याउनु थियो। श्रीमतीले केही महिनायता माइत जान कर गर्दै आएकी थिइन् । भ्रमणको बहाना यो पनि बन्यो । अन्ततः हामी भारतको भेलाही पुरन्दारा पुग्यौँ । ससुराली पुगेका ज्वाइँको स्वागत नहुने कुरै भएन।

परिवारिक जमघटले ७५ वर्ष कटिसक्नुकी सासुआमा खुसी हुनुहुन्थ्यो। त्यही खुसीमा  मनपर्ने घोनसारीको भुजादेखि भान्टाको चोक्खा र सागलगायत खाना–नास्ताको मेसो मिलाउन थाल्नुभयो। समाचार, भलाकुरीकै क्रममा मैले ठूलो जेठानलाई बिहेबारीको कुरा चलाउँदै भने, ‘हजुरकी छोरीको पढाइ सकिएकाले बिहेका लागि केटा हेर्ने समय आयो। भन्नुहुन्छ भने नेपालतिर केटा हेर्थें।’

आफ्ना श्रीमान्को कुरा टिप्दै जेठानी भाउजूले झट्ट जबाफ फर्काउनु भो, …

जङ्गबहादुर राणा भनेको कुनै खास मानिस होइन। जङ्गबहादुर भनेको एउटा यस्तो चरित्र हो जसको कुनै ठेगान हुँदैन। उनले नेपालको सत्ता कब्जा गर्दा कुनै योजना बनाएका थिएनन्। तर उनले त आफ्नो जागिर जोगियोस् भनेर कोशिश मात्र गरेका थिए। उनको समयमा राजेन्द्र विक्रम राजा थिए। उनको कान्छी महारानी लक्ष्मीदेवीको हालीमुहाली चल्ने गर्दथ्यो। दरबारको चाल चलन सित भने जङ्गबहादुर राम्रो जानकार थिए। त्यसैले उनले कोतमा जाँदा आफ्ना भाइभतिजाहरूलाई हतियारमा सुसज्जित भएर आउनु भनेर अह्राएका थिए। कोतपर्व हुन सक्छ भन्ने छनक जङ्गबहादुरलाई थियो।

नेपालको आजको परिस्थितिले पनि त्यस्तै एउटा मानिस खोजिरहेको देखिन्छ। त्यो मानिस को हुन सक्छ, कहाँबाट आउँछ कसैले पनि भन्न सक्दैन। …