विचार

आज महात्मा गान्धीको जन्मजयन्ती हो । अक्टोबर २ अर्थात् गान्धी जयन्तीलाई संयुक्त राष्ट्रसंघको आह्वानमा अहिले शान्ति र अहिंसाको विश्व दिवसको रुपमा मनाउन थालिएको छ । यस अवसरमा गान्धीका अनुयायी एवं प्रसिद्ध समाजवादी चिन्तक डा. राममनोहर लोहियाले लेख्नुभएको र प्रदीप गिरीले अनुवाद गर्नुभएको प्रस्तुत लेखलाई हामीले पुनः प्रकाशन गरेका छौँ ।

डा‍. राममनोहर लोहिया

गान्धीजी झन्डै ५० वर्षसम्म सार्वजनिक जीवनमा सक्रिय रहनुभयो । यस सुदीर्घ कालावधिमा उहाँले अनेकौं पटक परस्पर विरोधी कुराहरू गर्नुभयो । गान्धीको विचारधाराको अध्ययन गर्न चाहने मानिसले यी अन्तरविरोधहरूका तर्फ बिलकुल प्रारम्भमै ध्यान दिनु आवश्यक छ ।
बृटिश राजबाट नै कुराको थालनी गरौं । आफ्नो राजनीतिक जीवनको थालनीमा …

परिवर्तित भूराजनीतिसँगै यसपटक प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालको भ्रमण परम्परागतभन्दा फेरिएको छ। शपथ लिएको केही हप्तामै प्रधानमन्त्रीहरूको भ्रमण दक्षिणाटन हुने र त्यसलगत्तै उत्तर जाने चलनको क्रमभंग भएको छ। प्रधानमन्त्री दाहालले विश्वकै दुइै शक्तिशाली राष्ट्रपतिसँग एकैपटक भेट्ने कुटनैतिक साइत मिलाउनुभएको छ। अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेनसँगको डिनरपछि सीधै र चिनियाँ राष्ट्रपति सी जिनफिङको रात्रिभोजमा शनिबार सहभागी हुनुभयो।

कोरोना संक्रमणपछि वैश्विक भूराजनीति समीकरणले कोल्टे फेरिरहेको छ। युक्रेनमाथि रसियाको युद्धाक्रमण र उत्तरी छिमेकी मुलुक चीनले जारी गरेको पछिल्लो विवादित सीमा नक्साले अहिले एसियाली राजनीतिक मुलुकबीच उथलपुथल ल्याएको छ।

चीनले जारी गरेको नक्सालाई आफ्नो ‘प्रचलित नक्सा’ भन्दै भारतको अरुणाचल प्रदेशको ९० हजार वर्गकिलोमिटर जमिन र अक्साई चीनको …

चीन सरकारले कोभिड १९ पछि आर्थिक संकटबाट बच्न विभिन्न हतकण्डा अपनाइरहेको छ। परिवर्तित वैश्विक राजनैतिक परिवेश र मोर्चाबन्दीले गर्दा पनि चीन झन्झन् ‘राजनैतिक र आर्थिक’ घेराबन्दीको मार बल्झिँदै गएको छ।

आर्थिक मन्दीसँगै चीनमा बढेको बेराजगारीबाट आक्रान्त युवाहरूको आक्रोशलाई सम्याउन सरकारले देशभक्ति शिक्षा विधेयक पेस गरेको छ। जसले गर्दा कम्युनिस्ट पार्टीको नीतिलाई भित्री र बाह्य समर्थन जुटाइने आशा लिइएको छ।

चीनको नेसनल पिपुल्स कंग्रेसको वैचारिक सिद्धान्तका लागि नयाँ देशभक्ति शिक्षा विधेयकको मसौदा पेस गरिएको हो। पूर्णरुपमा पारित हुने सम्भावनाका साथ पेश गरिएको यो विधेयकका विभिन्न अनुच्छेदको मुख्य उद्देश्य, ‘चिनियाँ जनताको महान् पुनर्जीवनलाई बढाउन सहयोग पुर्याउने छ।’

चीनका राष्ट्रपति सी जिनपिङले यसलाई …

पूर्वीय वैदिक सनातन धर्म परम्पराका विभिन्न पौराणिक एवं आध्यात्मिक ग्रन्थहरूमा, खासगरी स्कन्द पुराण र भविष्योत्तर पुराणलगायतमा वर्णन भएबमोजिम राजा हिमालयले आफ्नी पुत्री गौरीको विवाह भगवान्र विष्णुसँग गरिदिने निधो गरे। पिता हिमालयको निर्णयबाट पुत्री गौरी आहतरअसहमत भएपश्चात, साथीहरूले माता गौरीलाई हरेर (सखीहरूको सहयोगमा) विकट स्थानमा पुर्याए र त्यहीँ गौरी (पार्वती) ले कठोर तपस्या गरिन्। उनको तपस्याबाट महादेव प्रसन्न भई , भाद्र महिनाको शुक्ल पक्षको तृतीया तिथि हस्ता नक्षत्रका दिन स्वयं महादेव प्रकट भई गौरीको तपस्या स्वीकार्दै (विवाह गर्न स्वीकार) आशीर्वाद दिएर तपस्या सफल तुल्याइदिएकाले हरेक वर्ष भाद्र महिनाको शुक्ल पक्षको तृतीयाका दिन हरितालिका तीज पर्व मनाउदै आएको पाइन्छ। सखीहरू (आलीका) बाट …

ब्रह्मपुत्र नदी चीन,भारत र बंगलादेश हुँदै समुन्द्रमा समाहित भएको छ। चिनियाँ भूमिबाट उद्गम भई भारत, बंगलादेशको त्रिदेशीय भूमि छिचोलेको यसको यात्रामा धेरै सहायक नदीहरू जोडिएका छन्। विभिन्न क्षेत्रमा यसलाई विभिन्न नामद्वारा बोलाइन्छ। जस्तै चीनमा यार्लुंग त्सांगपो, भारतमा ब्रह्मपुत्र, बंगलादेशमा जमुना आदि। पछिल्लो समय यो नदी भारतीय उपमहाद्वीपमा ठूलो भूराजनीतिक विवादको केन्द्र बन्दै गएको छ।

माथिल्लो रिपेरियन देशका रूपमा रहेको, चीनले यार्लुङ त्सांगपोको तल्लो भागमा लगभग आठ ठूला जलविद्युत परियोजना (एचपिपी) निर्माण गरेको छ। जसमध्ये केही पहिले नै सञ्चालनमा छन् र केही निर्माणाधीन अवस्थामा छन्। अर्थात् वायु, डागु, जिक्सु, जांगमु, जिचा, लेन्गडा, झोंगडा र लांगजेनमा चीनका प्रस्तावित विद्युत् परियोजना हुन्।

चीनको …

 नेपालको राजनीतिमा रौतहट आन्दोलनका प्रसंग बेलाबखत चलिरहन्छ। हालै मात्र पनि त्यसको चर्चा चलेको छ। चर्चा चलिरहँदा र वर्तमान सरकारकोे भविष्यबारे गणितीय लुकामारी भइरहँदा मलाई ७ वर्षअघि गरुडामा भएको नेपाल कम्युनिष्ट पार्टीद्वारा आयोजित आमसभाको प्रसंग उल्लेख गर्न मनले आदेश दिएको छ।

राजतन्त्रमा राजाबाट र त्यसपछि लोकतान्त्रिक पात्र भनाउँदाबाट देशमा आदेशकै भरमा सत्ता परिवर्तनसम्मका घटना भएका छन्। नाटकको दृश्य परिवर्तन भएजस्तै स्वार्थ नामक पात्रको नाटकीयताले परिस्थितिलाई अस्थिर र कौतुक बनाएको छ।

सात वर्षअघिको आमसभामा अकस्मात् उपस्थित जनतासमक्ष ‘पशुपति को हुनुहुन्छ ?’ भनी प्रश्न गर्दा जनता एकछिन अक्क न बक्क देखिए। प्रदेशस्तरीय आमसभामा उद्घोषकले सो प्रश्न गर्दा बहुसंख्यक जनता अनुत्तरित देखिएका थिए।

सभामा …

विश्वभरिको भाषाको विवरण राख्ने र अन्य भाषाहरूसंग तुलना गर्ने वेबसाइट languagecomparison.com काअनुसार विश्वभर लगभग एक करोड ४१ लाख मानिसले संस्कृत बोल्छन्। अन्य प्राचीन भाषाहरूका तुलनामा यो निकै ठूलो संख्या हो। यसभन्दा पनि महत्वपूर्ण तत्थ्य के छ भने विश्वभरि नै विगतका तुलनामा संस्कृत बोल्ने, लेख्ने र संस्कृतभाषामा साहित्य सृजना गर्ने जनसंख्या बढ्दो छ।

तर प्राचीनतम संस्कृतभाषाप्रति सर्वसाधारण र विद्वानहरूको अभिरुचि किन बढ्दो छ ? विश्वभरीका भाषाविदहरुले सोच्ने पर्ने भएको छ। अक्सफोर्ड विविमा संस्कृतका प्राध्यापक सेलडोन पोलोकले आफ्नो संस्कृत सम्बन्धि कार्यपत्रमा १९९०को दशकमा संस्कृतलाई “मृतभाषा” भनेपछि भारतसहित नेपापाली संस्कृत प्रेमीहरूमा निकै हलचल मचिएको थियो। आज ठीक ३० वर्षपछि संस्कृतभाषीहरूको बढ्दो जमातले तिनको …