विचार

संयुक्त राष्ट्रसंघका विश्वभरमा एक दर्जन द्वन्द्वग्रस्त क्षेत्रमा करिब ७४,००० शान्ति सैनिक तैनाथ छन्। तिनीहरूलाई चर्चित फिका  नीलो हेलमेटमा सहजै  चिन्न सकिन्छ। तिनीहरुमध्ये महिला भेट्टाउन अलि  गाह्रो छ। त्यहाँ सैन्य विशेषज्ञ, प्रहरी र  स्थलगत सैनिक  एकाइहरू छन्, जुन १२१ देशहरूबाट शान्ति कायम गर्न मद्दत गर्न खटिएका छन्।तिनीहरुमध्ये महिला  कमै भेटिन्छ किनकी शान्ति सेनामा ८ प्रतिशत मात्रै महिला छन्।

यो १५ वर्ष पहिलेको तुलनामा उल्लेखनीय वृद्धि हो, त्यतिबेला शान्ति सेनाको संख्या आजको जस्तै थियो तर महिलाहरू केवल २% मात्र थिए। २० वर्षदेखि, संयुक्त राष्ट्रसंघले यो तथ्याङ्क सुधार गर्न प्रयास गरिरहेको छ। तर पुरुष जत्तिकै महिला शान्ति सैनिकहरू राख्ने राष्ट्रसंघको दीर्घकालीन लक्ष्य पूरा …

नेपालमा प्रचलित लोक साहित्यमा नेतृत्वको कुरा गर्दा राजा, रानी, राजकुमार र राजकुमारीहरूका प्रसङ्गहरू बढ्ता पाइन्छन्। हाम्रा दन्त्यकथाहरू सुरु हुन्छन् ‘एका देशमा एक जना राजा थिए…’ भनेर तर वि. सं. २००७ सालको सेरोफेरोमा आएर नेपालमा नेतृत्वसँग सम्बन्धित नेता, नायक जस्ता केही नवीन शब्दहरूको प्रयोग हुन थाल्यो। यसको अर्थ हो समाजमा राजाको सट्टा अब नयाँ स्वरूपको नेतृत्वको उदय भैरहेको थियो। नेतृत्त्व गर्नु, मार्ग देखाउनु, लिएर जानु, आदि अर्थ वहन गर्ने संस्कृतको नी धातुबाट व्युत्पन्न भई निर्माण हुने शब्द हुन् नीति, नेता, नेतृ, नाय, नायक, नायिका र नेपालीमा नकारात्मक रूपमा चित्रण गर्दा नायकलाई ‘नाइके’ बनाएको पाइन्छ र समासको अन्त्यमा आएमा, ग्रामणी, अग्रणी, सेनानी …

काठमाडौं उपत्यका र यससँग सम्बन्धित नेवार बौद्ध समाजमा साउन महिनातिर एउटा विशेष रौनक देखिन्छ। एक महिना लामो यो रौनक धार्मिक तथा सांस्कृतिक दृष्टिले निकै महत्वपूर्ण मानिन्छ। यो समाजमा यसलाई ‘गुंला पर्व’ वा ‘गुंला धर्म’ भनिन्छ।

श्रावण शुक्ल प्रतिपदादेखि भाद्र शुक्ल प्रतिपदासम्मको एक महिना नेपाल संवत्अनुसार दशौं महिना हो र यसलाई ‘गुंला’ भनिन्छ। ‘गुण’ वा ‘गुन’ शब्दको संक्षेपीकरण गरी महिनाको नामकरण गरेर गुंला (गुनमहिना) भनिएकोमा गलत हिज्जे प्रयोग हुँदा अर्थको अनर्थ हुने गरी बुझ्ने गरेको पनि पाइन्छ। स्वयम् नेवार भाषामा प्रकाशित हुने एउटै पुस्तक तथा पत्रपत्रिकामा पनि कहिले ‘गुंला’ त कहिले ‘गुँला’ शब्दको प्रयोग हुने गरेको पाइन्छ। शीरविन्दु र चन्द्रविन्दुको भेदमा …

संविधानसभाले राज्य पुन:संरचनासहितको नयाँ संविधान २०७२ सालमा जारी गर्‍यो।सँगै फौजदारी न्यायप्रणालीमै व्यापक सुधार ल्याउन मुलुकी अपराध संहिता ऐन २०७४, मुलुकी फौजदारी कार्यविधि र्यविधि संहिता ऐन २०७४ र फौजदारी कसुर (सजाय निर्धारण तथा कार्यान्वयन) ऐन २०७४ जारी गरिए। साबिक मुलुकी ऐनका प्रावधान मानवअधिकारका अन्तरराष्ट्रिय मान्यताअनुसार न्याय प्रणाली सञ्चालन गर्न अस्पष्ट, कमजोर र अपूरा भए भनेर यी कानुनहरू ल्याइएका हुन्। प्रस्तावनामै “फौजदारी कसुरको निवारण र नियन्त्रण गर्न … समयानुकूल व्यवस्था गर्न”; फौजदारी मुद्दाको अनुसन्धान, अभियोजन, दायरी, कारबाही, सुनुवाइ, किनारा … फैसला कार्यान्वयनलाई सरलीकृत गर्न”); र “कसुरदारलाई उचित सजाय निर्धारण गर्न र त्यस्तो सजायको कार्यान्वयन गर्ने … कानुनी व्यवस्था” गर्न कानुन ल्याएको उल्लेख …