विचार

ब्रह्मपुत्र नदी चीन,भारत र बंगलादेश हुँदै समुन्द्रमा समाहित भएको छ। चिनियाँ भूमिबाट उद्गम भई भारत, बंगलादेशको त्रिदेशीय भूमि छिचोलेको यसको यात्रामा धेरै सहायक नदीहरू जोडिएका छन्। विभिन्न क्षेत्रमा यसलाई विभिन्न नामद्वारा बोलाइन्छ। जस्तै चीनमा यार्लुंग त्सांगपो, भारतमा ब्रह्मपुत्र, बंगलादेशमा जमुना आदि। पछिल्लो समय यो नदी भारतीय उपमहाद्वीपमा ठूलो भूराजनीतिक विवादको केन्द्र बन्दै गएको छ।

माथिल्लो रिपेरियन देशका रूपमा रहेको, चीनले यार्लुङ त्सांगपोको तल्लो भागमा लगभग आठ ठूला जलविद्युत परियोजना (एचपिपी) निर्माण गरेको छ। जसमध्ये केही पहिले नै सञ्चालनमा छन् र केही निर्माणाधीन अवस्थामा छन्। अर्थात् वायु, डागु, जिक्सु, जांगमु, जिचा, लेन्गडा, झोंगडा र लांगजेनमा चीनका प्रस्तावित विद्युत् परियोजना हुन्।

चीनको …

 नेपालको राजनीतिमा रौतहट आन्दोलनका प्रसंग बेलाबखत चलिरहन्छ। हालै मात्र पनि त्यसको चर्चा चलेको छ। चर्चा चलिरहँदा र वर्तमान सरकारकोे भविष्यबारे गणितीय लुकामारी भइरहँदा मलाई ७ वर्षअघि गरुडामा भएको नेपाल कम्युनिष्ट पार्टीद्वारा आयोजित आमसभाको प्रसंग उल्लेख गर्न मनले आदेश दिएको छ।

राजतन्त्रमा राजाबाट र त्यसपछि लोकतान्त्रिक पात्र भनाउँदाबाट देशमा आदेशकै भरमा सत्ता परिवर्तनसम्मका घटना भएका छन्। नाटकको दृश्य परिवर्तन भएजस्तै स्वार्थ नामक पात्रको नाटकीयताले परिस्थितिलाई अस्थिर र कौतुक बनाएको छ।

सात वर्षअघिको आमसभामा अकस्मात् उपस्थित जनतासमक्ष ‘पशुपति को हुनुहुन्छ ?’ भनी प्रश्न गर्दा जनता एकछिन अक्क न बक्क देखिए। प्रदेशस्तरीय आमसभामा उद्घोषकले सो प्रश्न गर्दा बहुसंख्यक जनता अनुत्तरित देखिएका थिए।

सभामा …

विश्वभरिको भाषाको विवरण राख्ने र अन्य भाषाहरूसंग तुलना गर्ने वेबसाइट languagecomparison.com काअनुसार विश्वभर लगभग एक करोड ४१ लाख मानिसले संस्कृत बोल्छन्। अन्य प्राचीन भाषाहरूका तुलनामा यो निकै ठूलो संख्या हो। यसभन्दा पनि महत्वपूर्ण तत्थ्य के छ भने विश्वभरि नै विगतका तुलनामा संस्कृत बोल्ने, लेख्ने र संस्कृतभाषामा साहित्य सृजना गर्ने जनसंख्या बढ्दो छ।

तर प्राचीनतम संस्कृतभाषाप्रति सर्वसाधारण र विद्वानहरूको अभिरुचि किन बढ्दो छ ? विश्वभरीका भाषाविदहरुले सोच्ने पर्ने भएको छ। अक्सफोर्ड विविमा संस्कृतका प्राध्यापक सेलडोन पोलोकले आफ्नो संस्कृत सम्बन्धि कार्यपत्रमा १९९०को दशकमा संस्कृतलाई “मृतभाषा” भनेपछि भारतसहित नेपापाली संस्कृत प्रेमीहरूमा निकै हलचल मचिएको थियो। आज ठीक ३० वर्षपछि संस्कृतभाषीहरूको बढ्दो जमातले तिनको …

देशमा अहिले राजनीतिबाहेक तर राजनीतिकवृत्तकै सेरोफेरोमा तीन वटा विषय चर्चामा छन्। ललिता निवास जमिन प्रकरण, भुटानी शरणार्थी र सुन प्रकरण। नेपाल प्रहरीले यी प्रकरणमा संलग्न भएको आशंकासहित केही आरोपितलाई नियन्त्रणमा लिएको छ। प्रहरीको सेन्टर ब्युरो अफ इन्भेस्टिगेसन (सिबिआई) ले उनीहरूलाई प्रहरी नियन्त्रणमा राखिएका छन् र मिडियाले प्रहरीकै भनाइलाई उच्च प्राथमिकता दिँदं समाचार, विचार प्रकाशित–प्रसारित गर्दै आएका छन्।

तीनै प्रकरणमा सलग्नहरूबारे प्रारम्भिक बयान लिने काम सकिएको छ। सुन प्रकरण पछिल्लो हो र यो प्रारम्भिक चरणमा नै छ। यस्तै शरणार्थीसम्बन्धी प्रकरण काठमाडौं जिल्ला अदालतमा पुगेको छ। प्रहरीको आग्रहमा अनुसन्धानको नाममा थुनामा रहेका आरोपितहरूले थुनाबाहिर बसेर मुद्दा लड्न पाउनुपर्ने भन्दै उच्च अदालत पाटनमा …

चन्दा मामा आ रे आ, चानीके बाटी ला,
चानीके बाटीमे दूध–भात लेने आ
बौआके मुँहमे घुटुक…

(मामा चन्द्रमा ! छिट्टै आऊ। चाँदीको कचौरामा दूध–भात लिएर आऊ। बाबुको मुखमा घुटुक्क)

गणतान्त्रिक मुलुक नेपालमा मधेश प्रदेशको स्थिति, सफलता, उपलब्धिको विश्लेषण गर्दा माथि उल्लेख गरिएको मैथिली गीतझैं कारूणिक रहेको पाइन्छ।

गीतको पृष्ठभूमि र भावको प्रसंग एउटी स्तन सुकेकी आमासँग सम्बन्धित छ। आमाको स्तन सुकेका कारण बच्चालाई स्तनपान गराउन पाइरहेकी छैनन्। बच्चा रोइरहेको छ। आमालाई बच्चाको रोदन असह्य हुन्छ अनि चन्द्रमासँग गुहार गर्नुहुन्छ– ए चन्दा तिमी आऊ ! चाँदीको कचौरामा दूध–भात लिएर आऊ। तिमीले ल्याएको दूध–भातले बच्चाको भोक पूरा गर्छु। यसमा आमाको आशा, वेदना, …

भन्नलाई त नेपाल एक स्वतन्त्र देश हो। दक्षिण एसियाको सबभन्दा पुरानो देश पनि हो। तर किन यो कहिले स्वतन्त्र हुने होला भन्ने प्रश्न उठ्छ ? एउटा स्वतन्त्र देश स्वतन्त्र नै रहे कस्तो हुने होला भनेर कल्पना गरेर बस्नुपर्ने अवस्था आयो।

प्रधानमन्त्री बाबुराम भट्टराईले नेपाल चलाउने चाबी नेपालीको हातमा छैन, अरुकै हाथमा छ भनेर प्रधानमन्त्री भएकै बेला भनेका थिए। अहिले आएर पर्यटनमन्त्री सुदन किरातीले पनि त्यस्तै कुरा बोलेका छन्। उनी त अझ पनि मन्त्री नै छन्। नेपालका पर्यवेक्षकहरूले पनि नेपालमा विदेशी चलखेल धेरै बढ्यो भनेर दिनरात गुनासो गरिरहेका छन्।

नेपालमा भए गरेका कामकारबाही, कानुन, संविधान आदि सबै विदेशीले बनाएका हुन् भनेर …