नारायण खड्का/तनहुँ 
नारायण खड्का
हुँदा खाने र गरिखानेको दैनिकी छुट्टै छ । काम अनुसारको ज्याला त कमैले पाउँछन् । कतिले त त्यो पनि समयमै नपाउँदा कष्टकर दैनिकी गुजार्नुपर्ने बाध्यता यथावत नै छ । यो वर्गको समस्या समाधानका विषयमा कहीँ कतै चर्चा त हुन्छ होला तर, मजदुरको पीडा न कसैले देख्छ, न कसैले सुन्छन् ।
तनहुँको शुक्लागण्डकी नगरपालिकाको करिब ७-८ किलोमिटर दुरीको क्षेत्रमा सेती नदी बग्छ । यही सेती नदीसँग धेरैको वर्तमान र भविष्य जोडिएको छ । सेती नदीबाट नदीजन्य वस्तु उत्खनन गरी केही व्यक्तिको रातारात जीवनस्तर उकासिएको पनि छ । तर, यही नदीको बगरमा खानी मजदुरका रुपमा दुईतीन पुस्ताले मजदुरी गरेपनि उनीहरूको जीवनस्तर माथि उठ्न सकेको छैन ।
शुक्लागण्डकीको दुलेगौंडा बजार नजिकै शाँखर घाट छ । यो घाटमा बिहान ५ बज्दा नबज्दै चहलपहल सुरु हुन्छ । हातमा गैँची, बेल्चा, कोदालो लगायतका औजार बोकी बालबालिका, युवायुवती मात्र होइन सात दशक उमेर नाघेका वृद्धवृद्धा समेत यही घाटको गिट्टीबालुवासँग हातेमालो गरी आफ्नो दैनिकी चलाउन व्यस्त देखिन्छन् ।
उमेरले ७१ वर्ष नाघेकी चन्द्रमाया भुजेलको दैनिकी अझैपनि सेती नदीको किनारमै बित्छ । नदीकिनारमा बालुवा चालिनन् भने उहाँको घरमा चुलो बल्दैन अनि हातमुख जोड्न धौधौ पर्छ । आराम गरी घरपरिवारसँगै रमाउँदै घुमफिर गर्नुपर्ने जीवनको यो उमेरमा अझैपनि सेती नदीको चिसो सिरेटो सहेर घोटिनु परेको उहाँ बताउनुहुन्छ ।
बिहानको ५ बज्दानबज्दै सेती नदीको घाटमा बालुवासँग पौँठेजोरी खेल्न आइपुग्ने भुजेल भन्नुहुन्छ, ‘सेती घाटमा आएर बालुवा निकाल्न थालेको पनि २० वर्ष बितेछ । मेरा उमेरका हुनेखानेहरू कामबाट विश्राम लिएर घरपरिवार र नातिनातिनासँग रमाइलो गर्दै बसेका होलान्, तर आफ्नो त काम नगरी घरमा चुलो जल्दैन ।’
‘छोरा पाए बुहारीलाई छोरी पाए ज्वाइँलाई हुने रहेछ, नमरिन्जेल सुखदुःख काट्ने भनेका बूढाबूढी नै हुने रहेछ’, उहाँ भन्नुहुन्छ, ‘हातलाई खाली नराखे पेट पनि खाली हुँदैन भनेर बिहान बेलुका हातमुख जोड्नका लागि यो बगरको चिसो र गर्मीको तापको कुनै प्रवाह नगरी काम गरिरहेका छौं ।’
कठाङ्ग्रिदो चिसोमा एकाबिहानै नदी किनारमा बालुवा चाल्न पुगेपनि कामअनुसारको ज्याला भने नपाएको उहाँको गुनासो छ । ‘बैंस छदाँ जस्तो अहिले पाखुरीमा बल कहाँ छ र ?, यही बालुवामा पसिना नचुहाएसम्म भोक टर्दैन’, उहाँले भन्नुभयो, ‘किनारबाट झिकेको बालुवा एक ट्रिपर बनाउन सके ठेकेदारले ७ सय रुपैयाँ दिन्छन् । आफूलाई त्यही एक ट्रिपर बनाउन ४ देखि ५ दिन लाग्छ । मेहनत धेरै छ, कम ज्यालादारीमै भएपनि दैनिक बालुवासँग खेल्नु मेरो नियति बनेको छ ।’
शुक्लागण्डकी– २ की ६४ वर्षीय थीनामाया अधिकारी पनि विगत ६ वर्षदेखि सेती नदीको बगरमा बालुवा निकाल्दै बितेको छ । पाँच सन्तानकी आमा थीनामाया छोराछोरी हुर्किएपछि बूढा भएका बाआमालाई नहेर्ने गरेको गुनासो पोख्नुहुन्छ । हात खुट्टा चलुन्जेल आफैले कमाएर खाने सोच गर्दै भोजपुरबाट श्रीमानसँगै यो बगरमा विगत ६ वर्षदेखि बालुवा चाल्दै आएको उहाँ बताउनुहुन्छ ।
‘छोरा पाए बुहारीलाई छोरी पाए ज्वाइँलाई हुने रहेछ, नमरिन्जेल सुखदुःख काट्ने भनेका बूढाबूढी नै हुने रहेछ’, उहाँ भन्नुहुन्छ, ‘हातलाई खाली नराखे पेट पनि खाली हुँदैन भनेर बिहान बेलुका हातमुख जोड्नका लागि यो बगरको चिसो र गर्मीको तापको कुनै प्रवाह नगरी काम गरिरहेका छौं ।’
बगरको चिसोले घुडादुख्ने, ढाँड दुख्ने, खोकी लाग्ने जस्ता स्वास्थ्य समस्या देखिएको उहाँ सुनाउनुहुन्छ । ‘बुढाबुढी भइयो अरुले जस्तो चाँडोचाँडो हात चलाउन पनि सकिदैन’, उहाँले भन्नुभयो, ‘कहिलेकाँही एकै दिनमा ७ सय रुपैयाँको कमाई हुन्छ कहिले भने २-३ सय रुपैयाँ मात्र हुन्छ ।’
झिसमिसे उज्यालोमै उठेर शुक्लागण्डकीकी ३५ वर्षीया रेखा बिक पनि सेती नदीको किनार पुग्नुहुन्छ । गैचि बेल्चा बोकेर नदी किनारमा पुग्ने रेखा बगरको बालुवा कोपरेर थुप्रो लगाउदैमा उहाँको दिन बित्छ । बगरसँगको साइनो पुरानो भएको बताउँदै उहाँ भन्नुहुन्छ, ‘आमाबुबाले यही बगरबाट बालुवा (चोकर) निकालेर हामीलाई हुर्काउनु भयो । उहाँहरूसँगै आउँदा मैलेपनि १२ वर्षको उमेरदेखि यही काम गर्दै आएकी छु ।’ उहाँको २० वर्षको छोरा छ । वैवाहिक जीवन सोचेजस्तो नभएपछि छोरा र घरव्यवहार चलाउन पुनः बगरमै फर्किएको उहाँ सुनाउनुहुन्छ ।
दिनभरीको समय नदी किनारमै बिताउँदा उहाँले महिनामा १०-१५ हजार रुपैयाँ जम्मा गर्नुहुन्छ । ‘हामीले निकालेको चोकर ट्रिपर-ट्याक्टर आएर लगिदिए एक ट्रिपरको ७ सय रुपैयाँ पाउँछौँ’, उहाँले भन्नुभयो, ‘धेरै बालुवा चाल्न सके दिनमा तीन टिप्पर जति उठाउन सक्छौँ ।’ करिव २० वर्ष यही बगरमै बिताइसकेको बताउने रेखा भन्नुहुन्छ, ‘न चिसो न गर्मी केही भन्न पाइएन । पेटका लागि संघर्ष गर्नै पर्याे । जति मेहनत गर्छौ त्यसको मूल्य भने पाउन सकेका छैनौँ ।’
यस्तै, शुक्लागण्डकी– ४ गाछेपानीकी ३५ वर्षीया लिला परियार करिव ६ वर्षदेखि बगरमा चोकर निकाल्दै आउनु भएको छ । पहिले सासु ससुराले गरेको कामलाई विवाहपछि आफूले पनि निरन्तरता दिएको उहाँ बताउनुहुन्छ । ‘पहिला निकै गार्हाे हुन्थ्यो । जाडोमा खन्न सकिदैनथियाे, बालुवामा हात हाल्दा हात ठिर्याउथो’, उहाँले भन्नुभयो, ‘गर्मीमा पानी नखाई काम गर्दा मुख सुकेर त्यस्तै गार्हाे हुन्थ्यो । अझैपनि सहज त छैन तर बानी परिसकेको छ र बाध्यता पनि छ ।’
खानी मजदुरहरूले हिउँदमा एक टिप्पर चोकरको ७ सय र बर्खामा एक हजारसम्म पाउने गर्छन् । विगत २-३ वर्षदेखि नै रकम बढाउँछु भनेपनि हालसम्म नबढेको ४३ वर्षीय दुर्गाबहादुर अधिकारी बताउनुहुन्छ । ‘म २०५३ सालदेखि यही काम गर्दै छु । अहिले मसँगै मेरा परिवारका ४ सदस्य पनि यही घाटमा चोकर चाल्ने काम गरिरहेका छौं’, उहाँले भन्नुभयो, ‘कहिले पानीमा भिजेर, जाडोगर्मी नभनी गर्नुपर्छ तर, दुःख गरेअनुसारको आम्दानी भने छैन ।’
सेती नदीको पानी सुक्दै गएपछि शुक्लागण्डकी नगरपालिकाले घाट सञ्चालन गर्न टेन्डर प्रक्रिया अगाडि बढाउँछ । यस नगरपालिकाभित्र ९ वटा घाटहरू छन् । हलेदी घाट, तालबेंसी घाट, साँखर घाट, सुरौदी घाट, माथिल्लो किमलडाँडा घाट, तल्लो किमलडाँडा घाट र दुन्दुरे घाट व्यक्तिलाई ठेक्कामा दिइएको छ भने पुर्णिघाट– १ र पुर्णिघाट– २ सडक आयोजनालाई दिइएको नगरप्रमुख कृष्णराज पण्डित बताउनुहुन्छ ।
श्रोत: आइएनएस-स्वतन्त्र समाचार
नारायण खड्का/तनहुँ का अन्य पोस्टहरु:
- भानुजयन्तीको कर्मकाण्ड, हाम्रा भाषालाई तर्पण
- पहिरो गएपछि सम्झने बुद्धसिंह मार्ग !
- वैदेशिक रोजगारीमा भौँतारिएका युवा अहिले आफैँ रोजगारदाता
- ‘चितुवाले चिथोरेको घाउमा खत त बस्यो, मनबाट डर हटेन’
- विदेशबाट फर्किएकाहरूको स्वदेशमा पौरख
- तनहुँ हाइड्रोबाट आतङ्कित स्थानीय
- बिजुलीका खम्बाले रोक्यो पृथ्वीराजमार्ग विस्तार
- कसले दिने हो र चेपाङलाई मातृत्व तथा प्रजनन् स्वास्थ्यको ज्ञान?
- रामकुमारी र श्रीधरालाई सम्मान दिने अटोरिक्सा
- एउटा धारोका कारण ५३ वर्षपछि फेरियो सोममाया मगरको जिन्दगी
