ध्रुव भट्टराई/मोरङ 
ध्रुव भट्टराई/मोरङ
गएको मङ्सिर ५ गते झापा, दमकको बेलडाँगीस्थित भुटानी शरणार्थी शिविरका ७२ वर्षीय पदमलाल तामाङ हात्तीको आक्रमणमा परी ज्यान गर्यो। स्थानीय हम्सेदुम्से सामुदायिक वनमा दाउरा काट्न गएको बेला हात्तीले तामाङलाई आक्रमण गरेको थियो।
मङ्सिर १३ गते राति सुनसरीको इटहरीमा जङ्गली हात्तीको आक्रमणबाट इटहरी–२ का रविन खड्काको मृत्यु भयो। चार कोसे झाडीबाट बस्तीमा छिरेको हात्तीको बथान धपाउने क्रममा खड्कालाई हात्तीले आक्रमण गरेको थियो।
मङ्सिर १८ गते बिहान लेटाङ–३ का ५३ वर्षीय कमल माझीलाई हात्तीले बेलबारी–१०, भाउन्नेमा आक्रमण गर्यो। मङ्सिर यता मात्र हात्तीको आक्रमणबाट झापामा २, सुनसरी र मोरङमा १–१ जना गरी ४ जना सर्वसाधारणको मृत्यु भइसकेको छ।
कोसी प्रदेशका झापा, मोरङ र सुनसरीमा केही समय यता जङ्गली हात्ती हुलका हुल पसिरहेका छन्। लस्करै हिँड्ने हात्तीको बथानले विभिन्न ठाउँमा आतङ्क मच्चाइरहेको छ।
कोसी प्रदेश प्रहरी कार्यालयका सह प्रवक्ता सुनिल दाहालका अनुसार सुनसरी, मोरङका विभिन्न स्थानमा हात्तीको समूहमा १० देखि १८ वटा हात्ती छन्। मङ्सिर महिनादेखि मोरङ र सुनसरीको चुरे आसपासको क्षेत्रमा हात्ती घुमिरहेका छन्। पछिल्लो गएको मङ्सिर महिनादेखि झापासँगै मोरङ र सुनसरीका उत्तरी क्षेत्रका स्थानीय जङ्गली हात्तीबाट प्रभावित हुँदै छन्।
प्रत्येक दिनजसो जङ्गली हात्ती बस्तीमा प्रवेश गरेसँगै हात्तीको आक्रमणमा परेर स्थानीयले घाइते हुने र कतिपय अवस्थामा ज्यान समेत जाने क्रम अहिले पनि रोकिएको छैन। यसअघिका वर्ष नजिकको भारतीय जङ्गलबाट मेची नदी तरेर गाउँ पस्ने हात्ती बथानले झापा जिल्लाको चुरे क्षेत्र आसपासका स्थानीय सबै भन्दा बढी प्रभावित हुँदै आएका थिए। तर यो पटक हिउँदमा झापासँगै मोरङ र सुनसरी जिल्ला पनि हात्तीको आतङ्कबाट स्थानीयहरू आजित छन्। कोसी प्रदेश प्रहरी कार्यालय अनुसार तीन हप्ता अगाडिदेखि मोरङ र सुनसरीको चुरे आसपासको क्षेत्रमा हात्ती घुमिरहेका छन्।
भारत हुँदै झापाको बाहुनडाँगीबाट प्रवेश गरेर हुम्सेदुम्से, शान्तिनगर, बुधबारे हुँदै मोरङको उर्लाबारी, लेटाङ, मिक्लाजुङ, बेलबारी, कानेपोखरी, केराबारी, पथरी क्षेत्रका जङ्गल क्षेत्रमा हात्ती आउने गरेका छन्। ‘प्रत्येक वर्ष हात्ती आउँछन्। हात्तीको आक्रमणबाट धनजन दुवैको क्षति हुने क्रम रोकिन सकेको छैन। मङ्सिर यता मात्र हात्तीको आक्रमणमा चार जना सर्वसाधारणले ज्यान गुमाइसकेका छन्’ प्रहरी नायब उपरीक्षक दाहालले भने।
प्रहरी नायब उपरीक्षक दाहालले पछिल्ला समय मोरङको सलकपुर, बेलबारी र उर्लाबारीको मङ्गलबारे लगायतका जङ्गल आसपासका क्षेत्रमा हात्ती केन्द्रित भएकाले सो क्षेत्रमा रहेका डिभिजन वन कार्यालयका सशस्त्र वन सुरक्षाको टोली, सशस्त्र प्रहरी, नेपाल प्रहरीको टोली साइरनसहित हात्ती धपाउन परिचालन गरिएको छ।
मानव हात्ती द्वन्द्व व्यवस्थापन तथा वातावरण संरक्षण मञ्च बाहुनडाँगीका संस्थापक अध्यक्ष ढुण्डिराज पौडेका अनुसार भारतको पश्चिम बङ्गालदेखि आसामसम्म फैलिएको कोरिडोरका हात्तीका लागि नेपालतर्फको कोसी टप्पुसम्मको क्षेत्र हात्ती हिँड्ने परम्परागत रुटका रूपमा चिनिने गरिन्छ। त्यहाँ दिनभर आराम गर्ने हात्तीको बथान साँझ परेपछि आहारको खोजीमा सीमा तरेर बाहुनडाँगी आइपुग्छ।
‘ भारतबाट बथान आउने हात्तीको बथानले खेतबारीमा लगाएका अन्न र फलफूल खाएर विनाश गर्ने मात्र गरेका छैनन्’ पौडेल भन्नुहुन्छ, ‘किसानले लगाएको अन्नबाली हात्तीले नष्ट गर्ने क्रम बढ्नै छ,यही सिलसिलामा कयौँ मानिस हात्तीको आक्रमणको निशाना परेर अकालमा ज्यान समेत गुमाइ रहेका छन्।
यता कोसी प्रदेश प्रहरी कार्यालय विराटनगरका अनुसार २०६८ देखि २०८० सम्म मसान्तसम्म कोसी प्रदेशका तिन जिल्ला झापा, मोरङ र सुनसरीमा ७२ जनाको मृत्यु भएको छ। जसमा जङ्गली हात्तीको आक्रमणबाट झापामा सबै भन्दा बढी ५३ जनाले ज्यान गुमाएको छन्।
प्रदेशमा गएको आर्थिक वर्ष ०७९-०८० मा मात्र ९ जनाले ज्यान गुमाएका छन् भने २० जना घाइते भएका छन्। चालु आवको मङ्सिर मसान्तसम्म चार जनाले हात्तीको आक्रमणमा परी ज्यान गुमाएका छन् भने ६ घाइते भएका छन्। चालु आव सुरु भएयता हात्तीको आक्रमणमा परी मङ्सिर महिनामा मात्र चारै जनाले ज्यान गुमाएका हुन्।
पर्सा राष्ट्रिय निकुञ्जका प्रमुख, संरक्षण अधिकृत एव हात्तीको विषयमा विद्यावारिधि गर्नुभएका डाक्टर अशोककुमार रामले समूह बनाएर हिँड्ने हात्तीको बथानलाई पछिल्ला समय जङ्गलको क्षयीकरण भएर बस्ती बढेपछि आहारमा समस्या हुँदै आएकाले हात्ती आहाराका खोजीमा गाउँ प्रवेश गर्ने क्रम बढेसँगै हात्ती र मानिसबिचको द्वन्द्व बढेको बताउनुहुन्छ।
‘मानिसको जनघनत्व बढेसँगै हात्तीको चरण क्षेत्र अतिक्रमणमा परेका छ’ हात्ती विज्ञ राम भन्नुहुन्छ, ‘हात्ती आवतजावत गर्ने बाटोमा ठुला ठुला संरचना निर्माण गरिएको छ।’ चरण क्षेत्रमा निस्किने हात्तीलाई अवरोध भएपछि हात्तीको समूह गाउँ पस्ने गरेका छन् जसले गर्दा हात्तीको निसानामा मानिस पर्ने गरेको उनी बताउनुहुन्छ। राम भन्नुहुन्छ,‘हात्ती र मानिसबिचको द्वन्द्वको उपज हामी मानिस नै हो।’
संरक्षण अधिकृत रामका अनुसार पूर्वी नेपालमा पश्चिम बङ्गालबाट आहारको खोजीमा बर्सेनि हात्तीहरू नेपाल प्रवेश गर्ने गरेका छन्। टिस्टा खोला हुँदै झापाको प्रवेशद्वार बाउनडाँगीदेखि कोसी टप्पु वन्यजन्तु आरक्षसम्मको क्षेत्र हात्तीको परम्परागत रुटमा हो।
हात्ती विज्ञ रामका अनुसार विशेष गरी वर्षमा दुई पटक हिउँदको समय कार्तिकदेखि पुस विशेष गरी मकै पाक्ने सिजन र धान पाक्ने समय साउनदेखि कात्तिक महिनासम्म आसामदेखि नेपालसम्म जङ्गली हात्तीहरू आउने गरेका छन्। ती सबै पाहुना हात्ती भएकाले केही समय पूर्वी नेपालका जङ्गलमा बसेर फर्कने गरेका छन्।
पछिल्ला समय हात्ती हिँड्ने साबिकका जैविक मार्ग मासिने क्रमसँगै उनीहरूको आवतजावतमा अवरोध सृजना भएकोले आहारका लागि हात्ती बस्तीमा प्रवेश गर्दा मानिस र हात्तीका बिच द्वन्द्व बढ्दै गएको हात्ती विज्ञ रामको भनाई छ। यो क्रममा हात्ती प्रतिकार लक्षित गतिविधिले हात्ती पनि मारिने क्रम बढेको उहाँले बताउनुभयो।
नेपालमा रैथाने २७० र वर्षका दुई पटक गरी १५० को सङ्ख्यामा नेपालका पूर्वी क्षेत्रमा भारतबाट हात्ती नेपाल आउने गरेका छन्। यता सरकारले वन्यजन्तुबाट मानवीय तथा भौतिक क्षति भएमा राहत तथा क्षतिपूर्ति रकम दिने कानुनी व्यवस्था गरेको गरे पनि अधिकांश पीडितले समयमै राहत रकम पाउँदैनन्।
वन्यजन्तुबाट हुने क्षतिको राहत सहयोग निर्देशिका– २०७५ मा हात्तीको आक्रमणमा मृत्यु भएको परिवारले रु १० लाख राहत दिने व्यवस्था छ। सख्त घाइतेको उपचार सम्पूर्ण बेहोर्ने र सामान्य घाइतेलाई उपचार खर्च बापत रु २० हजारसम्म दिने कानुनी व्यवस्था छ। घर गोठ भत्काएको, भण्डारण गरेको अन्नबाली खाएमा र खाद्य बालीमा क्षति पुर्याएको अवस्थामा रु १० हजारसम्म क्षतिपूर्ति दिने व्यवस्था छ। डिभिजन बन कार्यालय झापाले २०६२ सालदेखि हालसम्ममा हात्ती पीडित दुई हजार ७९५ जनालाई विभिन्न शीर्षकमा रु ४ करोड ४७ लाख १४ हजार ४४० राहत वितरण गरिएको तथ्याङ्क छ।
आवरण तस्बिरः भारतबाट बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जमा प्रवेश गर्दै गरेका एशियाली हात्तीको झुण्ड । सौजन्यः मेनका चौधरी
श्रोत: आइएनएस-स्वतन्त्र समाचार
ध्रुव भट्टराई/मोरङ का अन्य पोस्टहरु:
- कोशीमा सांसदहरूले भत्ता बापत १९ लाख रुपैयाँ बुझे, बनेन जनसरोकारका कानुन
- झापा र मोरङमा हात्ती आतङ्क, पाँच जनाको ज्यान गयो
- ‘विराटनगरलाई बजेट विनियोजन गर्दा उपेक्षा नगरियोस्’- अध्यक्ष नवीन रिजाल
- कर्मचारी नहुँदा कोशी लोकसेवा आयोग आफै समस्यामा
- कोशी प्रदेश सरकारको कृषिमा १६ करोड बढी अनुदान
- बलिकाहरूमाथि हुने यौनजन्य हिंसाका घटना बढ्दो
- चुलोले स्खलित गरेको पदको गरिमा
- कोसीको खेल क्षेत्रमा हालसम्मकै न्यून बजेट: निराश छन् खेलाडि
- कोसीमा चार हजार ३५८ महिला हिंसाका उजुरी, अधिकांश मिलापत्र
- कोसी प्रदेशमा जिम्मेवारीविहीन हुँदा मन्त्रीहरू फुर्सदिला
