विचार

अङ्ग्रेजीमा एउटा उखान छ– ‘एभ्री इफोर्ट्स काउन्टस्’ अर्थात् हरेक प्रयासले अर्थ राख्छ। यसलाई आधार मान्दा पनि हामी भन्न सक्छौं– हामीले गर्ने कुनै पनि क्रियाकलापको मूल्याङ्कन भइरहेको हुन्छ र त्यसले हाम्रो जीवनमा प्रभाव पारिरहेको हुन्छ। कुन क्रियाकलापले हाम्रो जीवनमा के प्रभाव पारिरहेको छ त्यसको जानकारी प्राप्त गर्न हामी कति सचेत भएर बाँचिरहेका छौं भन्नेमा भरपर्छ।

जीवनमा स–साना अभ्यास वा बानी व्यहोराले पनि ठूलो परिवर्तन ल्याइरहेको हुन्छ। हामीले लगाउने चप्पलजुत्ताले स्वास्थमा खासै केही फरक पर्दैन भन्ने आम नागरिक बुझाइ छ। यो बुझाइ गलत छ। हामीले लगाउने  चप्पलजुत्ताले स्वास्थ्यमा धेरै खालका सकारात्मक र नकरात्मक प्रभाव पारिरहेका हुन्छन्। चप्पलजुत्ता पैताला वा खुट्टालाई सुरक्षा दिने …

हामी भाषा र संस्कृतिको कुरा गर्छौं र मौलिकता कायम राख्नुपर्ने कुरामा पनि जोड दिन्छौं। इतिहासका कुरा पनि गर्छौं तर इतिहास जगेर्ना गर्न सघाउने मध्येका केही तत्त्वहरू भाषा, संस्कृति, उच्चारण र कतिपय व्यवहारप्रति भने सचेत हुँदैनौं। पूर्वीय शब्दहरूलाई अचेल पाश्चात्यकरण गरेर पस्कन सके आफूलाई उपल्लो स्तरमा पुगेको महसुस गर्न थालिएको छ। भनाइ र गराइको यो नमिल्दो स्थितिले हाम्रो चेत कहाँ पुगेको छ भन्ने देखाउँछ।

महायानी बौद्ध सम्प्रदायले प्राय: जप्ने प्रसिद्ध मन्त्र हो, “ऊँ मणि पद्मे हुँ।” कसैलाई यो मन्त्रको उच्चारण वा लेखनको हिज्जे अशुद्ध लाग्न सक्छ र यसरी सच्याइ दिन सक्छन्, “ओम् मानेपेमे हुँ।”

कुरा उही तर उच्चारण भेदमात्रै हो भन्ने …

सरकार विरोधी प्रदर्शनमा सहभागी भएको शंका पछिल्ला केही महिनादेखि प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको भारतीय जनता पार्टीको सरकार रहेका भारतीय राज्यहरूका सरकारी निकाय र कर्मचारीहरूले मुस्लिमहरूको घर, पसल र व्यापारस्थलमा बुलडोजर प्रयोग गरी ध्वस्त पार्न थालेका छन्। यी राज्यका मुख्यमन्त्रीहरूले आफ्नो चुनावी अभियानमा यो नीतिलाई गर्वका साथ प्रचार समेत गरे।

मेरो विचारमा गम्भीर रूपमा समस्याग्रस्त र कमजोर लोकतन्त्र अत्याधिक जनसमर्थनसहित खुलेआम आपराधिक, हिन्दू-फासिस्ट धन्धामा परिणत भएको छ। अहिले हामी हिन्दु धार्मिक नेताको पोशाक लुगा लगाएका गुण्डाहरूको शासनमा बाँचिरहेका छौँ भन्ने लाग्छ। उनीहरुका लागि मुस्लिम अहिले शत्रु नम्बर एक हुन।

विगतमा मुस्लिमहरूलाई संगठित रुपले नरसंहार गरियो, भीडले उनीहरूको लिन्च (मत्स्य न्याय अनुरूप भीडले …

अर्थमन्त्री जनार्दन शर्माले संसदमा पेश गर्नुभन्दा केही घण्टा पहिले कुनै कानूनी अख्तियार नभएका दुई जना उनाऊ व्यक्तिलाई देशको वार्षिक बजेटसम्म पहुँच दिलाएर कर-भन्सार-अन्तशुल्कको दरमा व्यापक हेरफेर गर्न लगाएका छन्। मन्त्री शर्माले त्यस्तो अवैध र अशोभनीय काम फोकटमा त अवश्य पनि गरे गराएनन् होला। एकथरी व्यापारी-उद्यमीलाई फाइदा, अर्काथरीलाई नोक्सानी र आम नेपालीहरूलाई थप आर्थिक सकस दिनसक्ने यस्तो अराजनीतिक र अनैतिक काम गरे बापत रुकुमेली कमरेडले दर्‍है दलाली भाग पाएको हुनु पर्दछ भन्ने अनुमान कसैले गर्‍यो भने त्यसलाई पनि ठाडै इन्कार गर्न सकिँदैन। “खाइ न पाई छालाको टोपी लागाई” गर्नलाई त मन्त्रीजीलाई बौलाहा कुकुरले टोकेको हुनु पर्‍यो नि! यस बीचमा त्यस्तो कुनै …

के हो स्वर्ण प्राशन ?
स्वर्ण प्राशन संस्कृत शब्द हो । स्वर्ण अर्थात् सुन र प्राशन भनेको प्रयोग विधि हो । बालरोग सम्बन्धी आयुर्वेदीय ग्रन्थ, ‘कश्यप संहिता’का अनुसार बच्चाहरूमा प्राथमिक रूपमा रोगप्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउन सुन मिश्रित औषधिको प्रयोग हो । प्रत्येक महिनाको पुष्य नक्षत्रका दिन चटाउनु वा खुवाउनु स्वर्ण प्राशन विधि हो । यही औषधीलाई थोपाको रूपमा खुवाउनुलाई स्वर्ण प्राशन बिन्दु भनिन्छ । स्वर्ण प्राशन नेपाली एवं भारतीय समाजमा प्राचीन एवं परम्परागत रूपमा बच्चाहरूलाई गराइने १६ संस्कार मध्येको एक संस्कार पनि हो । यसलाई आयुर्वेदीय खोप पनि भन्ने गरिन्छ।
स्वर्ण प्राशनमा सुनको भष्म, मह (रसायन) र औषधयुक्त घ्यू मिश्रित हुन्छ …

संस्कृति भनेको समाजको सोच, विचार, काम गर्ने प्रकृति आदिमा निहित हुन्छ। प्रकृतिको मूल अवस्थाबाट संस्कार गरिएको मानवीय व्यवहार संस्कृति हो भने प्रकृतिलाई अपचलन गरिएको वा विचलित भएपछिको स्थितिलाई विकृति भनिन्छ।

संस्कृति भनेको प्राकृतिक वस्तु होइन। यो त सिक्ने वा आर्जन गर्ने वस्तु हो। संस्कृतिमा मानिसले जन्म वा वंशानुगत रूपमा प्राप्त हुने निश्चित व्यवहारहरू हुन्छन् भने व्यक्तिले आफ्ना पूर्वजहरूबाट सामाजिक व्यवहारहरू उत्तराधिकारका रुपमा प्राप्त गर्दछ। सांस्कृतिक सम्पदा भनेको विगतका पुस्ताहरूबाट विरासतमा प्राप्त समाजको मूर्त र अमूर्त सम्पदा हो। संस्कृतिमा मूर्त वा भौतिक र अमूर्त वा गैरभौतिक गरी दुईवटा छुट्टाछुट्टै विभागहरू हुन्छन्।

मूर्त संस्कृति

सांस्कृतिक सम्पदाका मूर्त संस्कृति जस्तै भवनहरू, स्मारकहरू, सामाजिक …

सरकारी कामकाजका सिलसिलामा कर्मचारी र सेवाग्राहीका बीच घूसको लेनदेन भएको दावीका साथ अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगद्वारा विशेष अदालतमा दर्ता गरिएका अधिकांश मुद्दाहरूमा त्यस संवैधानिक निकायले गरेको मागदावी नपुग्ने फैसला आएको समाचार सार्वजनिक भएको छ। बितेको ३ महिनामा विशेष अदालतबाट छिनिएका यस्ता मुद्दाहरूमध्ये लगभग ९२ प्रतिशतमा अभियुक्तहरूले सफाइ पाएको तथ्य बाहिर आएको छ। प्रतिशतलाई छोडेर अंकमै जाने हो भने, तीन महिनाको त्यो सानो अवधिमा विशेष अदालतद्वारा फैसला गरिएका घूसखोरीसम्बन्धी कुल १ सय ७८ मध्ये १ सय ६३ मुद्दाहरूमा आरोपितहरूले क्लिनचिट पाएको देखिन्छ। भ्रष्टाचारसम्बन्धी मुद्दाहरूलाई नजिकबाट नियालिरहेका वकिलहरूका अनुसार यस्ता मुद्दामा दण्डित गरिएकाहरूलाई पनि हलुका सजाय दिइएको छ। यी परिघटनाहरूले राम्रो सन्देश …

नेपालका कतिपय मन्दिर, विहारलगायत ऐतिहासिक, धार्मिक तथा सांस्कृतिक स्थलको सम्पूर्ण क्षेत्रमा वा ठाउँविशेषको फोटोग्राफी नगर्न सूचना टाँसिएको पाइन्छ। यसको अर्थ हो, फोटो खिच्नु हुँदैन। किन हुँदैन भनेर सोध्दा जवाफमा अनेक प्रकारका रहस्यमय कारण बताइन्छन्। ती जवाफ बुझिने खालका पनि हुँदैनन् किनभने बताउनेले नै पनि वास्तविकता थाहा पाएको हुँदैन।

सम्बन्धित संस्था वा समूहले पनि बुझेर फोटो खिच्न निषेध गरेको जस्तो लाग्दैन। त्यही तस्बिर पुस्तक, पत्रपत्रिकालगायतका माध्यममा प्रकाशित भइरहेका हुन्छन्। अरु त अरु मन्दिर परिसरमै पनि ती तस्बिरहरू बिक्रीमा राखिएका हुन्छन्। यो अत्यन्तै विरोधाभासपूर्ण कुरा हो।
फोटोग्राफी गर्नु हुँदैन भनिएका धेरै सम्पदा क्षेत्रमा केही रूपैयाँ दिएपछि निर्वाध रूपमा तस्बिर खिच्न पाइन्छ। सम्पदा …

बितेका ३/४ दिनदेखि नेपाली सञ्चार माध्यमहरूमा  लगातार, एकपछि अर्को छापिइरहेका अत्यन्त खराब समाचारहरूले मेरो मन र मस्तिष्क दुवैमा गहिरो चोट पुर्‍याएका छन्। यी समाचारहरूको दर्पणमा प्रतिविम्बित हाम्रो शासन-प्रणालीको कुरूप चेहराले यसको प्राणप्रतिष्ठाका लागि अनथक संघर्ष गरेका र त्यस संघर्षका क्रममा आत्मोत्सर्ग गर्न बाध्य भएका लाखौँ नेपालीहरूको अपमान गरेको अनुभूति गराएको छ मलाई। त्यसरी अपमानित हुनेहरूको अथाह भीडमा म पनि सामेल छु। एक लेखक र पत्रकारका रूपमा आफ्ना भावना र विचारहरू सार्वजनिक रूपमा धेरैजनासँग शेयर गर्ने सुविधा उपलब्ध भएकोले म झट्ट हेर्दा केही महत्वपूर्ण नागरिक हुँ कि जस्तो देखिन्छु तर यथार्थमा म पनि एक सामान्य नेपाली नै हुँ, उनीहरूजत्तिकै निरीह र …