आज जुन ५, विश्व वातावरण दिवस। ज्येष्ठ शुक्ल षष्ठी अर्थात् सिथि नखः। पानीका श्रोतहरूको सरसफाइ र सुव्यवस्था गर्ने पर्व। अरू वातावरणसम्बन्धी यी दुई पर्व मनाइरहेका बेलामा काठमाडौँको एउटा अव्यवस्थित बस्ती कपनमा भने आकाशतिर हेरेर पानी पर्ने हो की बाढी आउने हो भनेर बस्न बाध्य छन् स्थानीय बासिन्दा।

कपनको मिलन चोक आसपासको क्षेत्र भएर बग्ने ठाडो खोला वातावरणलाई पूरै वेवास्ता गरेर नेपालमा विकास कसरी हुन्छ र त्यसले कसरी विनाश ल्याउँछ भन्ने कुराको राम्रो उदाहरण हो। विकास यसरी चाहिँ गर्न हुँदैन भनेर पाठ्यपुस्तकको एउटा पाठ बनाएर विद्यार्थीलाई पढाउनु पर्ने उदाहरण हो।

काठमाडौंको कपन मिलन चोक, भृकुटी चोक, तेन्जिङ चोक वर्षायाम सुरुभएपछि सँधै …

‘पहिलो त्यता कोही जाँदैनथ्यौं, डर लाग्ने ठाउँ थियो। झार थियो। हामीले त्यतिबेला थाहा पाउँदा ताल ठूलो थियो। त्यतिबेला कमलपोखरी ताललाई बुडुवा भन्थ्ये। अहिले त तालको छेउछाउको जग्गा मिचेर, अहिले धान खेत छ त्यहाँ।’

७९ वर्षीय केशबहादुर विश्वकर्माले वताएको यो ताल अहिले पोखरा महानगरपालिका वडा नं १३ कुँडहरमा पर्छ। १ सय ८२ रोपनी क्षेत्रमा फैलिएको ताल खुम्चिएर हाल ३२ रोपनीको भएको छ। केशबहादुर वा हस्तिमाया विश्वकर्माले आमा समूह बनाएर ताल नजोगाएको भए अहिले त्यही ३२ रोपनीको ताल पनि देखिने थिएन।

विश्व रामसार सूचीमा सूचीकृत कमलपोखरी तालको संरक्षणका लागि जीवन विताउनु भएकी ७४ वर्षीय हस्तिमाया भन्नुहुन्छ, ‘त्यतिबेला …

मृग पालेर उर्वर मृगस्थलीलाई उजाड मरुभूमि जस्तो बनाइएपछि बल्ल अहिले कोषले राष्ट्रिय वन्यजन्तु विभागलाई केही मृग हस्तान्तरण गर्ने पहल थालेको छ। पर्याप्त चरन क्षेत्र चाहिने यस्ता प्रकृतिप्रेमी जनावरलाई तारजालीभित्र थुनेर कोषले धार्मिक क्षेत्रमा किन अपराध गरिरहेको छ ?

झट्ट हेर्दा रमाइलो लाग्छ। फोटो खिचाउन झुम्मिएका सर्वसाधारण, हातमा चाउचाउ र बिस्कुट लिएर लाइन लागेका अवलोकनकर्ता अनि मान्छेलाई देखेर नजिकिएका तारबार भित्र थुनिएका सुन्दर मृगको बथान।
हिन्दू धर्मसँग जोडिएको पवित्र पाशुपत क्षेत्रको श्लेस्मान्तक वनको मृगस्थलीमा देखिने यो सामान्य दृश्य हो। २०६१ सालमा सदर चिडियाखाना जाउलाखेलबाट तत्कालीन महेन्द्र प्रकृति संरक्षण कोषसँगको सहकार्यमा पशुपति क्षेत्र विकास कोषले १८ वटा कृष्णसार, १० वटा चित्तल …

यार्सागुम्बा संकलनका लागि मनाङ आएको हो। लेकमा बसेको साढे एक महिना भयो। यार्सा ठेकेदारले लिने र चार जनाको लागि साढे चार लाख खर्च गरेको छ’, तामाङले भन्नुभयो- ‘पिसको चार सयमा ठेकेदारले लिन्छ । पुर्जी र रासनको खर्च पुग्ने गरी संकलन गरेको छु। गतवर्ष भने घाटा भएको  थियो।’

मनाङ-औषधीजन्य जडिबुटी यार्सागुम्बा संकलन रोकिएको छ । हिमाली जिल्ला मनाङमा हिमपात हुन थालेपछि यार्सागुम्बा संकलनका लागि खर्कमा पुगेका संकलकहरू फर्किएका छन्।

हिमपातले गर्दा यार्सागुम्बा संकलन गर्न सक्ने अवस्था नभएपछि बेसी फर्किएको धादिङका मिलन तामाङले बताउनुभयो। ‘मनाङमा पानी परेपछि भ्राताङ लेकमा हिउँ पर्दा बेसी झरेको हो। यार्सागुम्बा संकलन गर्न नसकेर बेंसीतर्फ फर्र्किएको हो। …

हरितगृह ग्यासहरू, समुद्रको सतहमा वृद्धि र तापक्रमको रूपमा बढ्दो समुद्री अम्लीकरण रेकर्ड स्तरमा पुगेको छ।

विश्व मौसम विज्ञान संगठन (डब्लुएमओ)ले  सन् २०२२ को मे १८ मा जारी गरिएको नयाँ प्रतिवेदन अनुसार, विश्व जलवायु सम्बन्धी प्रकोपतिर अघि बढिरहेको छ, किनकि जलवायुसम्बन्धी चार प्रमुख सूचकहरूले २०२१ मा रेकर्ड पार गरेका छन्। हरितगृह ग्यास (ग्रिनहाउस ग्यास) को मात्रा, समुन्द्री सतहमा बृद्धि, समुन्द्री तापक्रम वृद्धि र अम्लीकरण इतिहासकै उच्च विन्दुमा पुगेको पाइएको छ ।

वैज्ञानिकहरूले अन्नाइसौं शताब्दीको उत्तरार्ध देखि यी सूचकहरूको निरन्तर निगरानी गरिरहेका छन्। डब्लुएमओले जारी गरेको ‘२०२१ स्टेट अफ द ग्लोबल क्लाइमेट’ प्रतिवेदनले यसका लागि हरितगृह ग्यासको द्रुत गतिमा बढ्दो उत्सर्जनलाई दोष …